________________
૪૮
કહીનર નસીબ કઠણ પાણાને રાખી શું કરું ? ” આમ કહી શોધથી દાંત કચકચાવીને એણે હીરાને દૂર દૂર ફગાવી દીધો.
ફગાવેલો કોહીનૂર એ જ ખીણની વનઘટામાંથી ઉદ્દભવેલી, કાવ્યગંગામાં સ્નાન કરતા કવિના ચરણકમલમાં આવી પડે, કવિના ચર. શુમાં પડેલો એ કોહિનૂર મન્દ આક્રન્દ કરવા લાગ્યા. '
હા! રાજાના મુકુટ ઉપરે, શોભતે હું સદા જ્યાં, લેકો આવી નમન કરતાં દેખીને મુજને ત્યાં; રે! રે! આજે અબુદ્ધ-જનનાં હાથમાં હું ચઢક્યાં ?
ગાળો આપી કવિ-ચરણમાં ફેંકત તુચ્છતાથી !
હા! કોઈ મોટા ભૂપના હાથે હું ચ હેત તે મૂર્ધન્યના મુકટમાં શ્રેષ્ઠ બનત. ત્યાં સૈન્ય કાન્તિ જોઈ લોકે પ્રસન્ન બનત! કોઈ મુગ્ધ મહારાણીએ જોયો હોત તે પિતાના કમળ કંઠમાં રહેલા નવલખાહારમાં મને શોભાવત! કોઈ પરીક્ષક ઝવેરીએ મને નિરખે હત તે મખમલની સોહામણું ગાદીવાળી સુવર્ણમંજૂષામાં મૂકી મને જોઈ જોઈ ખુશી થાત અને સુખી બનત! પણ હાય રે! હું તે મળે આ ગમાર વનેચરને ! બને નુક્શાન! એને દાંત પડે અને મારું અપમાન થયું !
હા! બેકદરને કદર ક્યાંથી હોય? અજ્ઞાનને જ્ઞાનીઓનાં મૂલ્યાંકન કયાંથી સમજાય ? દુર્જનને સજ્જનતાનું મહત્ત્વ કયાંથી સમજાય? વિલાસીને વિરાગીની વિશિષ્ટતાઓની મઝા ક્યાંથી સાંપડે ? તેમ અમૂલ્ય ગુણેની કિંમત ઘેલા–ગમારને ક્યાંથી હોય?
પિતાના ચરણમાં પડેલા કોહિનૂરને આ વિલાપ સાંભળી, એ સુજ્ઞ કવિએ આશ્વાસન આપતાં કહ્યું.
“આ કોહિનૂર! આમ સમજુને શેકસાગરમાં ડૂબવાનું ન હેય ! આ વનચર તારી કિંમત ન સમજે એટલા માત્રથી આખું જગત તારી કિંમત નથી સમજતું એમ માનવાની ભૂલ કરીશ નહિ.
