________________
માનવતામાં પાશવતા
. . આ જ ગામની કોર્ટમાં કાનજીભાઈ કરીને એક કારકુન-ગામડાના વડા ઓફીસર–હતા. જીવનમાં જરા પણ માનવતા કેળવ્યા વિના લાંચ-રૂશ્વત અને કાળાં-ધળાં કરી ઘણાયે રૂપિયા ભેગા કર્યા હતા. પૈસા-પૈસા માટે પેટ ફૂટનાર કાઠિયાવાડના કાનજીભાઈએ કંટ્રોલના આ જમાનામાં કાળાબજારિઆઓને સારો લાભ ઉઠાવ્યા હતે. કાઠિયાવાડથી આવ્યા ત્યારે એક નાના ઝૂંપડામાં ભાડે રહેનાર આજે એક સુંદર અને આજના જમાનાની છેલ્લામાં છેલ્લી, ઢબની સામગ્રીઓથી ભરપૂર હવેલીના માલિક બનનાર કાનજીભાઈનું પૂછવું જ શું ? એક તે સત્તા અને બીજી સંપત્તિ ? આ બન્નેને સંગ થતાં ઘણીવાર માણસ પણ શયતાન બની જાય, ત્યાં શયતાનનું તે પૂછવું જ શું!
ગામમાં એક માણસ હતા કે જે કાનજીભાઈના ઝપાટામાં ન આવ્યો હોય ? અને એ કયે માણસ છે કે જેને કાનજીભાઈ આંખમાં કાંકરાની જેમ ન ખેંચતે હેય ? પણ શું થાય ? સત્તા આગળ શાણપણું શું કામનું ? એવામાં એક દિવસ માવજીભાઈ કાનજીભાઈના ઝપાટામાં આવી ગયા. ઘણા દિવસ સુધી માથાકૂટ કરી ભેગા કરેલ પૈસા, કાનજીભાઈના એક કલમને ગોદે ખંખેરાઈ ગયા. પણ માવજીભાઈ તે માવજીભાઈ. એની બુદ્ધિ આગળ તે બ્રહ
સ્પતિ પણ પાણી ભરે! કાનજીભાઈના પાપને ઘડે કેડ એ કાંઈ મહેતાજીને મન મહાકાર્ય ન કહેવાય. અલબત્ત, એટલું ખરું કે સમયની પ્રતીક્ષા કરવી પડે.
આમ સમયની પ્રતીક્ષા કરતાં બાર મહિના વહી ગયા. એવામાં રમુ પિતાના ગધેડાને માણસ થઈ ગયે હશે એમ ધારી, માણસને લઈ જવા હાજર થયો–કેમ, માવજીભાઈ ! મઝામાં તે છે ને? ભારે ધને ગધેડે ભણી-ગણીને હથિયાર થઈ થયું હશે ખરું ને? મારો દિકર કેક છે તે જોઈ તે લઉં !”
માથા પરથી પાઘડી નીચે મૂકતાં એમણે કહ્યું –“ભાઈ !
