________________
તિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૮૧
ગાથા-૫૮-૫૯
સંસાર અને મોક્ષ એ બંનેનાં કારણોથી અસંખ્ય લોક ભરેલા છે, એવા અર્થનો સ્પષ્ટ બોધ થઈ જાય છે તો પછી તન્યા: એવો પ્રયોગ શા માટે ર્યો ?
ઉત્તર- એક હેતુથી ન્યૂન પણ અસંખ્ય લોક પૂર્ણ હોય, અર્થાત્ જેટલા અસંખ્યલોક છે તેનાથી એક ઓછો હોય, તો પણ સંસાર અને મોક્ષ એ બંનેનાં કારણોથી અસંખ્ય લોક ભરેલા છે એમ કહી શકાય. આથી એક હેતુથી પણ અસંખ્યલોક ન્યૂન નથી, અર્થાત્ જેટલા અસંખ્યલોક છે તેટલા જ હેતુઓ છે, એક પણ હેતુ ન્યૂન નથી, એ જણાવવા માટે તુજે એવો પ્રયોગ કર્યો છે.
પ્રશ્ન- તો પછી તુ શબ્દનો જ પ્રયોગ કરવો જોઇએ, પૂર્ણ શબ્દનો પ્રયોગ શા માટે કર્યો?
ઉત્તરઃ- કેવલ તુલ્ય શબ્દનો જ પ્રયોગ કરવામાં આવે તો સંસારનાં કારણો અને મોક્ષનાં કારણો એ બંને ભેગા થઈને અસંખ્યલોક જેટલા છે એમ કોઈ સમજે એવું બને. આથી પૂર્ણ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. સંસારનાં કારણો અને મોક્ષનાં કારણો. એ બંને અલગ-અલગ અસંખ્યલોક જેટલાં છે. * અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે - ત્રણલોકમાં રહેલા સઘળા ય જે ભાવો રાગ-દ્વેષ-મોહથી ભરેલા પુરુષોને સંસારનાં કારણ બને છે, તે જ ભાવો રાગાદિથી રહિત શ્રદ્ધાળુ પુરુષોને અજ્ઞાનતાનો ત્યાગ થવાથી મોક્ષનાં કારણ બને છે. [૫૮]
एवं तावत्प्रमाणमिदमुक्तम्, इदानीं येषाममी त्रैलोक्यापन्ना पदार्था बन्धहेतवो भवन्ति न भवन्ति च येषां तदाहइरिआवहमाईआ, जे चेव हवंति कम्मबंधाय । अजयाणं ते चेव उ, जयाणं णिव्वाणगमणाय ॥ ५९॥ ... ईर्यापथाद्या य एव भवन्ति कर्मबन्धनाय ॥ अयतानां त एव यतानां निर्वाणगमनाय ॥ ५९॥ .. 'ईर गतिप्रेरणयोः' ईरणमीर्या, पथि ईर्या ईर्यापथं-गमनागमनमित्यर्थः, ईर्यापथमादौ येषां ते ईर्यापथाद्याः, आदिशब्दाद्दुष्टवागादिव्यापारा गृह्यन्ते, ईर्या૧. ૬
