________________
ગાથા-૩૫-૩૬
- ૫૪
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
વિશેષાર્થ- શિષ્ય નિશ્ચય અને વ્યવહારનય એ બે નામાંથી કોઈ એક નય તરફ ઢળી ગયો હોય તો એ જે નય તરફ ઢળી ગયો હોય તેને છોડી અને બીજો નય તેને સમજાવે. જેમકે શિષ્ય કેવળ નિશ્ચય તરફ ઢળી ગયો હોય તો તેને વ્યવહારનયની મહત્તા સમજાવે. જેથી તે વ્યવહાર તરફ ઢળે. તથા શિષ્ય પણ પ્રજ્ઞાપનીય હોવાથી ગુરુના ઉપદેશને પોતાની બુદ્ધિમાં ઠસાવે, અર્થાત્ પોતાની ખોટી માન્યતાને પકડી રાખતો નથી, કિંતું બરોબર સમજીને ગુરુએ કહેલા સત્યનો સ્વીકાર કરે છે. [૩૫]
બૃહત્કલ્પની ભાષ્યગાથાનો ભાવાર્થ - શ્રાવકો સંવિન્રભાવિત અને લુબ્ધક દૃષ્ટાંત ભાવિત એમ બે પ્રકારના હોય છે. સંવિગ્ન. એટલે ઉદ્યત વિહારી સાધુઓ. સંવિગ્ન સાધુઓથી ભાવિત થયેલા શ્રાવકો સંવિગ્ન ભાવિત છે. પાસત્થા વગેરે શિથિલ સાધુઓએ શિકારીના દૃષ્ટાંતથી જેમને ભાવિત કર્યા હોય તે લુબ્ધક દૃષ્ટાંત ભાવિત છે. શિથિલ સાધુઓ શિકારીનું દૃષ્ટાંત સમજાવીને શ્રાવકોને ભાવિત કરે છે. તે આ પ્રમાણેઃ
હરણની પાછળ શિકારી દોડે ત્યારે હરણ ભાગી જાય એ જ એના માટે હિતકર છે અને શિકારી એની પાછળ દોડે એ એના માટે હિતકર છે. અહીં હરણના સ્થાને સાધુઓ છે, અને શિકારીના સ્થાને શ્રાવકો છે. સાધુઓએ દોષિત આહારના સ્વીકારથી ભાગવું જોઈએ, અર્થાત્ દોષિત આહાર ન લેવો જોઈએ, પણ શ્રાવકોએ તો તે તે ઉપાયોથી સાધુઓને દોષિત કે નિર્દોષ જેવું હોય તેવું વહોરાવવું જોઈએ.
સંવિગ્નભાવિત અને લુબ્ધક દૃષ્ટાંતભાવિત એ બંને પ્રકારના શ્રાવકો આગળ સાધુઓ અમને બેતાળીસ દોષોથી રહિત શુદ્ધ ભિક્ષા ખપે અને તમારે પણ તેવી ભિક્ષા આપવી જોઈએ એમ કહે, અર્થાત્ ઉત્સર્ગ માર્ગ કહે. હા, જ્યાં આહાર દુર્લભ હોય એવા ક્ષેત્રમાં અને એવા કાળમાં કે બિમારી આદિ અવસ્થામાં શ્રાવકોને અપવાદ માર્ગ (દોષિત પણ વહોરાવવાથી અને લેવાથી વહોરાવનાર અને લેનાર એ બંનેને લાભ થાય એમ) પણ કહે.
