________________
તિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૧૮૯
ગાથા-૧૫૦
શ્રીગૌતમસ્વામી વગેરેએ તેનું સેવન કર્યું છે. આમ ગૌતમસ્વામીના દૃષ્ટાંતથી ગુરુકુલમાં વાસ કરવાનું કહ્યું છે.
વિનય-પ્રશસ્તદર્શનના રાગથી- પંચવટુક ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે ગુરુ પુણ્યપુંજ હોવાથી તેમનું દર્શન પણ પ્રશસ્ત છે. ગુરુની પાસે રહેવાથી પ્રતિદિન પ્રશસ્ત ગુરુદર્શન થાય, વંદનાદિ કરવાથી મહાપ્રભાવવાળા ગુરુનો વિનય થાય. આમ વિનય અને પ્રશસ્ત દર્શનના રાગથી (? લાભથી) ગુરુકુલમાં વાસ કરવાનું કહ્યું છે. વિનય અને પ્રશસ્ત દર્શનના ઉપલક્ષણથી વૈયાવચ્ચે વગેરે પણ સમજવું. આ વિષે પંચવસ્તુક ગ્રંથ ગાથા ૬૯૦ થી ૬૯૫ ગાથાઓમાં સુંદર વર્ણન કર્યું છે.
આમ શાસ્ત્રમાં જો ગુણથી પૂર્ણને પણ ગુરુકુલમાં રહેવાનું કહ્યું છે તે પછી બીજાને જે ગુણોથી અપૂર્ણ છે, તેને ગુરુકુલમાં રહેવાનું કહે તેમાં તો કહેવું જ શું? (૧૪૯) ण य मोत्तव्यो एसो, कुलवधुणाएण समयभणिएणं । बझाभावे वि इहं, संवेगो देसणाईहिं ॥१५०॥ न च मोक्तव्य एष कुलवधूज्ञातेन समयभणितेन । વીમાડવીઃ સંવેળો રેશનાલિબિ: ૨૧૦ |
શાસ્ત્રમાં કહેલા કુલવધૂના દષ્ટાંતથી ગુરુકુલવાસનો ત્યાગ ન કરવો. ગુરુકુલવાસમાં બાહ્ય (આરાધના)ના અભાવમાં પણ દેશના આદિથી સંવેગ થાય છે.
વિશેષાર્થ - કુલવધુ દૃષ્ટાંત- જેમ કુલવધ શ્વસુરગૃહમાં પતિ આદિની ગમે તેવી પ્રતિકૂળતાં હોવા છતાં તેનો ત્યાગ કરતી નથી, તેમ શિષ્ય પણ ગુરુ આદિની ગુરુ ઠપકો આપે, તરછોડી નાખે, સાધુ અપમાન કરે વગેરે પ્રતિકૂળતા વેઠીને પણ ગુરુ પાસે જ રહેવું જોઇએ.
બાહ્યના અભાવમાં પણ- ગુરુકુલવાસમાં શારીરિક પ્રતિકૂળતા વગેરે કારણથી ક્રિયા વિશેષ ન થઈ શકે, વિશેષ તપ ન થઈ શકે, ગુરુની વૈયાવચ્ચ
