________________
આજના યુગમાં માનવીનું સ્થાન
[૧૧૭] કેવી ભૂલ છે! દેહ તે નીચે રહેનાર વસ્તુ છે, જ્યારે આત્મા તે ઉપર જનાર ચૈતન્ય છે. એકને માર્ગ અગામી છે; બીજાને માર્ગ ઊર્ધ્વગામી છે. Ten Commandments એ તત્ત્વજ્ઞાન નહિ પણ માત્ર નીતિસૂત્ર છે. ત્યાં આત્માને પરમાત્મા બનાવવાની કે ચિતન્યના ઊધ્વીકરણની કઈ વાત નથી. આપણે આ બે વચ્ચેનું અંતર સમજવા જેવું છે. તત્વજ્ઞાન અને નીતિસૂત્ર વચ્ચે ઘણું અંતર છે. તત્ત્વજ્ઞાનમાં આત્મા અને મેક્ષ બધું આવે, જ્યારે નીતિમાં માત્ર આ લેક અને તેનો વ્યવહાર જ આવે. હા, આ વ્યવહાર શુદ્ધ બનાવવાની જરૂર છે જ; પણ ત્યાં આપણે અટકવાનું નથી, આગળ વધવાનું છે. જીવ અને જગતના સૂક્ષ્મ સંબંધને જાણવાનો છે અને જગતમાં રહેવા છતાં, જીવનને અલિપ્ત રાખવાનું છે. નૌકા તે તમે જોઈ છે ને? એ પાણી વચ્ચે અને પાણીની અંદર રહેવા છતાં પિતાની અંદર પાણીને આવવા નથી દેતી. સરિતા અને સાગરને એ તરી જાય છે; અંદર બેસનારને સામે પાર ઉતારી જાય છે. તેમ, જે તત્ત્વજ્ઞાનનાં દિવ્યનયન મળે તે સંસારમાં રહેવા છતાં તમે તરી જાઓ અને સંસારને સંસારના મૂળ સ્વરૂપે જોઈ એમાંથી છોડવા લાયક, જાણવા લાયક અને આચરવા લાયક–આ ત્રણે વાતનું રહસ્ય સમજીને જીવન જીવી શકે. - આ દિવ્ય નયનને પ્રકાશ મળતાં, પછી મરણ પણ ભયજનક કે શેકજનક નહિ લાગે. તમને એમ જ લાગશે કે આ તો માત્ર એક પ્રવાસ છે-ચિરપ્રવાસ છે. - મૃત્યુ માટે રવીન્દ્રનાથે એક સુંદર અને મધુર કલ્પના આપી છે. એક મા પોતાના બાળકને ધવરાવતી હોય છે. જમણા થાનમાં દૂધ ઓછું થતાં, તેને એ ત્યાંથી ઉપાડી
