________________
[૧૧૬ ].
ચાર સાધન અને જતી વખતે શું લઈ જવાના છીએ? પતિ અને પત્ની, પિતા ને પુત્ર, માતા અને દીકરી, મિત્ર અને સાથી–ભેગા થઈ કદી એવો વિચાર કરે છે કે આપણે અહીં કેમ ભેગા થઈ ગયા અને અહીંથી છૂટા પડ્યા પછી ક્યાં ભેગા થઈશું ?
બહારગામ, આગળ-પાછળ જવાના છે તો ક્યાં મળશે તેની ગોઠવણ કરે છે ને ? કલકત્તા જવાના છે તે નક્કી કરે છે ને કે હું કેનીંગ સ્ટ્રીટમાં ઊતરીશ તમે હેરિસન રેડ ઉપર ઊતરશે, પણ આપણે અમુક ઠેકાણે, અમુક દિવસે જરૂર મળીશું. આવી કઈ ગોઠવણે, અહીં પછીના જન્મ માટે કરી છે ખરી? તમે પૂછશે કે તે શક્ય છે? હું કહું છું કે હા, તે શક્ય છે જ. સારી કરણ કરીએ, સમાનભાવ કેળવીએ તો ભગવાન મહાવીર અને શ્રી ગૌતમની જેમ, નેમ અને રાજુલની જેમ, કેટલાય ભ સુધી એકબીજાના સંપર્કમાં રહી અંતે મુક્તિ પામી શકાય. કર્મના કચરાને દૂર કરી નિર્મળ બનીને શાશ્વત મિત્રીમાં ગોઠવાઈ જવાય છે. આ તો અમરતાને માર્ગ છે. અહીં દટાઈ જવાનું નથી; એનાથી ઉપર જવાનું છે. કેટલાક ધર્મો એમ માને છે કે કયામતના દિવસ સુધી કબરમાં દટાઈ રહેવું પડે છે. આ કેવો અજ્ઞાનભર્યો વિચાર છે! ચૈતન્ય જેવા ચૈતન્યને, લાખો વર્ષ સુધી કબરમાં દટાઈ રહેવાની વાત કરે છે! આપણે ત્યાં તો દેહ પડે અને ડૉકટર આવીને શરીર તપાસે તે પહેલાં તે ચૈતન્યને પ્રવાસ ચાલુ થઈ ગયું હોય છે. અહીં ચૈતન્ય નિત્ય નવીન પ્રવાસી છે. આપણે કહીએ છીએ કે આત્મા મરતે નથી; મરે છે તે દેહ છે. કબરમાં શરીર દટાય, આત્માને કેણ દાટી શકે? ધૂળની શી તાકાત છે કે આત્માને દાટી શકે ? માટીમાંથી બનેલો અને ધૂળમાં મળી જવાને તે આત્મા નહિ પણ દેહ છે. દેહને આત્મા માની બેસવું એ
