________________
આજના યુગમાં માનવીનું સ્થાન
[ ૧૦૭ ] જોઈએ તેને બદલે એના બાહ્ય સંગ્રહથી અને સાધનોથી જ થવા લાગ્યું છે. એટલે માણસ કે પવિત્ર છે તે નહિ, પણ એ કેટલું રળે છે, કમાય છે, તે જ માત્ર જોવાય છે.
આ સાધન, એકની પાસેથી લઈ લે અને બીજાને આપો, એટલે પહેલે માણસ ગૌણ બની ગયે, અને જેની પાસે સાધન આવ્યું તે મુખ્ય બની ગયે. આમ સાધનો બદલાતાં માણસ બદલાય છે. એટલે કે જેની પાસે વધારે સાધન તે વધારે આગળ. આ શરત–દેડમાં સાધવાળે ફાવી જાય છે. આમ જિંદગી જ એક શરત બની ગઈ છે !
હવેને માણસ કહે છે. માણસની સામે નહિ, એના સાધન સામે જુએ. માણસનું ચારિત્ર, તે કહેશે, “ભલે હોય.” સંયમ પાળે છે, તે કહેશે “ઠીક છેઃ ભલે, આધ્યાત્મિક છે. બીજું શું? એ બધું હોવા છતાં એની પાસે બીજું શું છે? બીજું એટલે સમજ્યા ને? પૈસે, અને સાધનેને ઢગલે! એ હોય તો કહેશે “બરાબર, એણે ખરી કમાણી કરી છે! આ સાધને ગયાં તે માણસ આ જ ગયે. માણસ પિતે જાણે કઈ જ નથી. ..
આજે મનમાં દાસત્વ આવ્યું છે. આજ સુધી માણસને આધીન સાધન હતાં; હવે માણસ સાધનને આધીન થયે છે. ઘોડા ઉપર માણસ હતું તેને બદલે માણસ ઉપર ઘેડે જાતે હોય એના જેવી આજે દશા છે.
જગતની એવી પરિસ્થિતિ છે. એટલે ખરી રીતે જોશે તો જણાશે કે માણસ આજે સાધને નીચે દબાયેલે છે, જે સ્વામી હતો તે આજે અનુચર બન્યા છે. આ અનુચર કદાચ બહારની દષ્ટિએ નહિ દેખાય, પણ માનસિક દષ્ટિએ અનુભવી શકશે.
