Anekant Syadwad

SR No.: 005883
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandulal Shakarchand Shah
Publisher: Babubhai Kadiwala
Publication Year: 2003
Total Pages: 280
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 22 MB

Page 90

એમ ચાર આધાર
ના
ચાર આધાર
પાછળ જે ચાર અપેક્ષાઓની-આધારની વાત આપણે વારંવાર કરી છે. તે ચાર શબ્દો, “દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ” હવે આપણે માટે અપરિચિત રહ્યા નથી. હવે પછી બીજી જે વાતો આપણે કરવાની છે તેમાં પણ આ ચાર શબ્દો વારંવાર આવવાના છે. કોઈપણ વસ્તુ અંગે નિર્ણય કરવા માટેના અતિ આવશ્યક એવા આધારથંભ સમા આ ચાર શબ્દોને અને એની ઉપયોગીતાને હવે આપણે બરાબર સમજી લઈએ.
એમાં પ્રથમ આધાર છે. દિવ્ય
દ્રવ્ય એટલે “પદાર્થ'. અંગ્રેજીમાં એને Substance અથવા Matter કહે છે. આમાં શાનો શાનો સમાવેશ થાય છે, તે આપણે સમજી લઈએ. પદાર્થ શબ્દના સામાન્ય અર્થમાં આપણી સામે, ઘણા પદાર્થો ઘણી વસ્તુઓ, આપણે જોઈએ છીએ. પાર વગરની વસ્તુઓ આપણી ચારે તરફ પડેલી છે. એ બધી વસ્તુઓનું જે બાહ્ય સ્વરૂપ છે, તેને બાદ કરીને જે મૂળ દ્રવ્ય (Basic Material) રહે તેનો ‘દ્રવ્ય તરીકે અહીં ઉલ્લેખ છે. જે દ્રવ્યો અથવા પદાર્થો નિત્ય (Permanent) છે, અર્થાત્ વિવિધ અવસ્થાઓને વહન કરનારા છે. જુદા જુદા સ્વરૂપોમાં પણ જે મૂળ દ્રવ્ય તરીકે કાયમ રહેનારા છે, એને આપણે દ્રવ્ય માનવાના છે. સ્વરૂપ અવસ્થા પલટાવા છતાં તે મૂળ દ્રવ્ય, કાયમ રહે તે દ્રવ્ય. - ઠાખલા તરીકે અલંકારમાં સોનું, ફર્નીચરમાં લાકડું અને ઘડામાં માટી.
પાછળ “પરિચય' પ્રકરણમાં જે છ દ્રવ્યો બતાવ્યા છે તેમાંના ‘કાળ દ્રવ્યનો આમાં સમાવેશ થતો નથી. કેમકે કાળ એક વિશિષ્ટ દ્રવ્ય છે. એ એક અવિભાજ્ય વસ્તુ છે. એના વિભાગ થઈ શકતા નથી. દિવસ, રાત, કલાક, મિનિટ, સેકંડ વગેરે જે ભાગ કાળના આપણે પાડેલા છે, એ બધા કાળના વિભાગ નથી. વ્યવહાર ચલાવવા માટે આપણે બુદ્ધિ અને કલ્પનાના આશ્રયે એના એવા વિભાગો પાડ્યા છે અને એ બધા નામો આપણે પાડેલા છે. પ્રાતઃકાળ, સંધ્યાકાળ. આદિ જે કાળ છે, તે વસ્તુતઃ “કાળ” નથી. પ્રકાશ આદિ પદાર્થોનું એ પરિણમન માત્ર છે, કાળ તો એક નિયામક દ્રવ્ય છે. એટલે દ્રવ્યની અપેક્ષાને લગતી વાતમાંથી આ કાળને આપણે બાકાત રાખવાનો છે. એક સ્વતંત્ર અપેક્ષા અર્થાત્ આધાર તરીકે એનો ખાસ ઉપયોગ છે. , પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, શબ્દ (અવાજ) વિચાર વિગેરે બધા દ્રવ્યો છે અને એ બધા પદાર્થો પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં આવી જાય છે.