Tattvavalokan Samiksha

SR No.: 005882
Original Sutra Author: N/A
Author: Abhayshekharsuri
Publisher: Kantilal Chhaganlal
Total Pages: 238
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 215

૧૯૪ ]
[ધર્મ શા માટે કરવો ? મોક્ષ માટે જ
ઉત્તર :મહાત્મન્ ! પ્રથમ વાત એ છે કે ‘ભગવાન પાસે મોક્ષ કે મોક્ષની સામગ્રી જ માગી શકાય' એવું પ્રતિપાદન કરવા પાછળ ભગવાન પાસે ઇહલૌકિક ધન વગેરે ચીજ તો માગી શકાય જ નહીં' એવું પ્રતિપાદન કરવાનો આશય જે ભળેલો હતો,તે તો ખોટો જ ઠરે છે ને ! (જો આવો આશય ભળેલો ન હોત,તો તો આ ચર્ચા જ ઊપડત નહીં.) ખીજી વાત એ છે કે મોક્ષનું સાધન તો સમ્યગ્ દર્શન વગેરે છે, જે પ્રસ્તુતમાં રહેલા ઈષ્ટ ફળ' શબ્દના અર્થરૂપ નથી, એ ઉપર સ્પષ્ટ થયેલું છે. ધન વગેરેની માગણી પણ છેવટે ધર્મઆરાધના માટે હોવાથી એ ધન વગેરેને પણ મોક્ષની સામગ્રી જ કહેવાય. એવી દલીલ યોગ્ય નથી;કારણ કે જો ધન વગેરેનો પણ મોક્ષની સામગ્રી તરીકે ઉલ્લેખ થવા માંડશે, તો પછી સંસારની સામગ્રી કોઈ રહેશે જ નહીં. કો'ક ઝેરને રસાયન બનાવીને સેવન કરવા દ્વારા સ્વાસ્થ્ય મેળવીને જીવન પામી જાય, એટલા માત્રથી ઝેરની જીવવાના સાધન તરીકે જાહેરાત કરી શકાય ?
તેમ છતાં, ચિત્તસ્વાસ્થ્ય વગેરેની પરંપરા દ્વારા મોક્ષપ્રાપ્તિનું કારણ બનતાં હોવાથી, આ ધન વગેરે ઈષ્ટ ફળની મોક્ષાંગ’તરીકે વિવક્ષા કરવી જ હોય, તોપણ આટલો ખુલાસો અવશ્ય કરવો જોઈએ કે ઈષ્ટ ફળ તરીકે આ જે ‘મોક્ષાંગ’ કહેવાય છે તે ધન વગેરે સ્વરૂપ ઇહલૌકિક ચીજ જાણવી. કારણ કે,સામાન્યથી ધન વગેરેની સંસારના કારણ તરીકે જ ઉપસ્થિતિ થતી હોવાથી સહજ રીતે ‘મોક્ષાંગ' તરીકે ઉપસ્થિતિ થઈ શકતી નથી. અસ્તુ.
હવે પ્રસ્તુતમાં આવીએ... અર્થકામના અભિલાષીએ પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ’ એવા શાસ્રકા૨પ્રદત્ત ઉપદેશને સાંભળી કોઇ અર્થકામનો ઈચ્છુક જીવ ધર્મ-આરાધના કરે, તો એ નિયાણારૂપ નથી એ સિદ્ધ થયું.
પ્રશ્ન : ઇહલૌકિક લબ્ધિ વગેરેની આશંસાથી થતા અનુષ્ઠાનને યોગબિન્દુ વગેરેમાં વિષાનુષ્ઠાનરૂપે જણાવેલ છે. તેથી, આ અર્થ-કામની ઈચ્છાથી થતું ધર્માનુષ્ઠાન શું વિષાનુષ્ઠાનરૂપ નહીં બને ? અને તેથી શું એ અકર્તવ્ય નથી ?
ઉત્તર : કોઈ પણ ધર્માનુષ્ઠાન સ્વરૂપે વિષ' નથી. જ્યાં લબ્ધિ વગેરેની અપેક્ષાના કારણે એ વિષાનુષ્ઠાન અને છે,ત્યાં પણ એ મહત્ત્વનું છે કે એવી અપેક્ષા હોવામાત્રથી એ વિષ' ખની જતું નથી;કારણ કે જો એ અપેક્ષા ખાધ્ય કક્ષાની હોય અને મુક્તિ-અદ્વેષ અથવા મુક્તિ-રાગ રહેલો હોય, તો એ