Tarkbhasha Vartikam

SR No.: 005881
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay
Total Pages: 330
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 89

તર્કભાષા વાર્તિકમ્ છે. માટે આકાશ ઘટ કાર્યમાં અન્યથા સિદ્ધ કહેવાય. પરંતુ શબ્દ શરીર વિ.માં આકાશ અન્યથા સિદ્ધ નથી. કારણ કે ત્યાં આકાશની હયાતી આવશ્યક છે. શબ્દ આકાશ વિના સંભવી જ શકતો નથી. (શબ્દ ગુણ હોવાથી આકાશને તેનું સમવાયી કારણ માન્યા વિના છુટકો જ નથી.) અને શરીર તે પંચભૂતાત્મક છે માટે આકાશ વિના શરીર જ બની શકતું ન હોવાથી આકાશની હયાતી પૂરેપૂરી જરૂરી છે. સર્વ કાર્ય પ્રત્યે આકાશ જરૂરી છે'', આવું જ્ઞાન લઈને શરીર માટે આકાશને કારણ મનાયું નથી. પરંતુ તેના - શરીરનાં ઘટક તરીકે તેની આવશ્યકતા ઉભી થયેલી છે.) એ પ્રમાણે ઘટની ઉત્પત્તિમાં વરણાદિ અન્યથાસિદ્ધ છે. આ દ્રવ્ય અન્યથાસિદ્ધિ થઈ. જેને આશ્રયીને જ જેની પૂર્વવર્તિતા ગ્રહણ કરાતી डोय तें अन्यथा सिद्ध बने.
. . यथा यं दण्डत्वमादायैव दण्डपूर्ववर्त्तिताग्रहे दण्डेन दण्डत्वस्यान्यथासिद्धत्वं दण्डत्वादिधर्मो दण्डेनान्यथासिद्धः । ननु यं पुरस्कृत्येति प्रथमायाश्चतुर्थ्याश्च को भेद ? उच्यते पुरस्कृतत्वं प्राथम्येन क्लृप्तं तथा तन्तोः रूपं तन्तुरूपमत्र तन्तु प्राथम्यं, दण्डत्ववान् दण्डोऽत्र दण्डत्वमवच्छेदकधर्मस्ततो धर्मान्यथासिद्धिः ।।४।। जनकं प्रति पूर्ववर्तित्वे गृहीते एव यत्रान्यं प्रति पूर्ववर्तिताग्रहस्तदन्यथासिद्धम्; यथा कुलालपितृत्वेन. कारणतायां वाच्यायां घटजनकं कुलालं प्रति पूर्ववर्त्तित्वे गृहीते एव जन्यघटं प्रति पूर्ववर्तित्वग्रहात् । कुलालजनकपुंस्त्वस्यैव कुलाल पिताऽन्यथासिद्धः । ननु एकं प्रतीति तृतीयायाः पञ्चम्याश्च को भेदः ? उच्यते । तत्र द्रव्यमन्यथासिद्धं अत्र पुंस्त्वमितिभेदः । पुंस्त्वं पुरुषाकारत्वं वीर्यमिति यावत् । अतः कुलालपिता कुलालपुत्रं प्रति पुंस्त्वेनान्यथासिद्धो जन्यघटं प्रति अन्यथासिद्धिः ॥५॥
एतदन्यथासिद्धिद्वयं बलभद्रपुत्रगोवर्धनकृतगोवर्द्धन्यां प्रोक्तमस्तीति; एतदन्यथासिद्धिपञ्चकराहित्ये सति नियतपूर्ववर्त्तित्वमेव कारणत्वमिति ।
_l.d. - ६उत्पने माश्रयी. "उत्पावरिछन्न" मे शत । घटनी प्रति દંડની પૂર્વવર્તિતા ગ્રહણ કરાય છે. માટે દંડથી દંડત્વ અન્યથા સિદ્ધ થાય.
શંકાકાર :- પહેલી અને ચોથી અન્યથાસિદ્ધિમાંય પુરસ્કૃત્ય જ આવે છે,