Tarkbhasha Vartikam

SR No.: 005881
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay
Total Pages: 330
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 82

પદ્ધ
તર્કભાષા વાર્તિક अनुभवत्वं तत्र२ रासनत्वं, चाक्षुषे व्यभिचारात् इत्यादि । अनुभवत्वस्य प्रत्यक्षत्वादिः साक्षाद्व्याप्यजातिः चाक्षुषत्वादिः प्रत्यक्षत्वस्य व्याप्यजातिः, कथं ? यत्र२ प्रत्यक्षत्वं तत्र२ अनुभवत्वं न तु चाक्षुषत्वं, यत्र२ चाक्षुषत्वं तत्रर प्रत्यक्षत्वमनुभवत्वं चेत्यादि स्वयमूहयम्।
વ્યાપ્યને પહેલા મૂકાય છે ત્યાર પછી વ્યાપકને. “અલ્પમાં રહે તે વ્યાપ્ય અને ઘણામાં/અધિકમાં રહે તે વ્યાપક” એવું વચન હોવાથી. દા.ત. - જ્યાં પ્રત્યક્ષત્વ હોય ત્યાં ત્યાં અનુભવત્વ હોય પરંતુ જ્યાં જ્યાં અનુભવત્ત હોય ત્યાં ત્યાં પ્રત્યક્ષત્વ નથી હોતું, અનુમિતિમાં વ્યભિચાર આવતો હોવાથી; કારણ કે અનુમિતિમાં અનુભવત્વ છે, પણ પ્રત્યક્ષત્વચાક્ષુષત્વ નથી. એ પ્રમાણે જ્યાં અનુમિતિ છે ત્યાં અનુભવત્વ છે, જ્યાં અનુમાનત્વ છે ત્યાં અનુભવત્વ છે, પરંતુ જ્યાં અનુભવત્વ છે ત્યાં અનુમિતિત્વ નથી, પ્રત્યક્ષમાં વ્યભિચાર આવતો હોવાથી, ઇત્યાદિ જ્યાં ચાક્ષુષત્વ છે ત્યાં અનુભવત્વ છે, પરંતુ જ્યાં અનુભવત્વ છે ત્યાં ચાક્ષુષત્વ નથી, ઘાણજન્ય અનુમિતિ વગેરેમાં વ્યભિચાર આવતો હોવાથી, જ્યાં રાસનત્વ છે ત્યાં અનુભવત્વ છે, પરંતુ જ્યાં અનુભવત્વ છે ત્યાં રાસમત્વ નથી, ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષમાં વ્યભૈિચાર આવતો હોવાથી, ઈત્યાદિ ઘાણજ પ્રત્યક્ષ વગેરેમાં અનુમિતિ ઉપમિતિ શબ્દ નામના અનુભવ વિશેષમાં પણ સમજી લેવું.
અનુભવત્વની પ્રત્યક્ષતાદિ સાક્ષાત્ વ્યાપ્ય જાતિ છે અને ચાક્ષુષત્વ પ્રત્યક્ષત્વની સાક્ષાત્રાપ્ય જાતિ છે. કારણ કે જ્યાં જ્યાં પ્રત્યક્ષત્વ છે ત્યાં ત્યાં અનુભવત્વ તો છે; પણ ચાક્ષુષત્વ નથી. પણ જ્યાં ચાક્ષુષત્વ છે ત્યાં પ્રત્યક્ષ7/ અનુભવત્વ છે જ. ઈત્યાદિ જાતે વિચારવું. એવી ગ્રંથકાર ભલામણ કરે છે.
तावत्युक्ते सदोषे. चक्षुरादौ अतिव्याप्तिस्तन्निरासाय तद् यथार्थेति पदं तावत्युक्ते चक्षुषः सन्निकर्षेऽतिव्याप्तिस्तद्वारणाय करणेति तदर्थश्च व्यापारवत्कारणत्वं, सन्निकर्षे सदोषेन्द्रिये च पूर्वविशेषणेनैवातिव्याप्तिभङ्गात् चरमविशेषणवैयर्थ्यप्रसङ्गादिति ।