Tarkbhasha Vartikam

SR No.: 005881
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay
Total Pages: 330
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 271

२४८
તર્કભાષા વાર્તિક
वे भूगमा ‘सा चाऽनुवृत्तिप्रत्ययमानहेतुत्वात् सामान्य मात्रम् ।" पंडित छ, तेनो अर्थ ३ ७. सखी २२ 'तु' अर्थमा भायो छे. तेथी सा (= सत्ता).
यद्यपि सत्ता द्रव्यादित्रयानुवृत्तिजनकत्वात् सामान्यादिचतुष्टयव्यावृत्तिजनकत्वान्न सामान्यमात्रम् किन्तु सामान्यविशेषस्तथापि जातिमत्पदार्थापेक्षयाऽनुवृत्तेरेवहेतुत्वात्सत्तासामान्यमात्रमिति न व्याहन्येत । जातिमत्प्रतियोगिकभेदबुद्धिजनकस्यैव विशेषाख्येति भावः ।
तु - परंतु ते (सत्ता) अनुवृत्तिनो न तु खोपाथी सामान्य । छे. જો કે સત્તા દ્રવ્યાદિ ત્રણમાં અનુવૃત્તિને ઉત્પન્ન કરનાર છે. સામાન્યાદિ ચારમાં વ્યાવૃત્તિને ઉત્પન્ન કરનાર હોવાથી માત્ર સામાન્ય રૂપે નથી, પરંતુ સામાન્ય વિશેષ છે. છતાં પણ જાતિમત્પદાર્થની (= દ્રવ્યોદિ ત્રણની) અપેક્ષાએ અનુવૃત્તિનો જ હેતુ હોવાથી ‘સત્તા માત્ર સામાન્ય રૂપે છે” એનો વ્યાઘાત થતો નથી.
કારણ કે જાતિવાળા પદાર્થમાં રહેલી - "પ્રતિયોગિતાનો નિરૂપક જે अन्योन्यामा" तेवी. मे मुद्धिने पेछ। ४२नार । विशेष छ. मेटले " જાતિવાળો પદાર્થ અન્ય રૂપે નથી” એવી બુદ્ધિ થવામાં વિશેષ નામનો પદાર્થ કારણ છે. જેમ પાર્થિવ પરમાણુ પૃથ્વીત્વ જાતિવાળો છે, તે અન્ય પાર્થિવ પરમાણુથી ભિન્ન છે, આવી બુદ્ધિ વિશેષ નામના પદાર્થના કારણે થાય છે. પણ વિશેષ કયારે પણ અનુવૃત્તિને પેદા કરતો નથી.
. (९२) (विशेषः) विशेषो नित्यो नित्यद्रव्यवृत्तिः । व्यावृत्तिबुद्धिमानहेतुः । नित्यद्रव्याणि त्वाकाशादीनि पञ्च, पृथिव्यादयश्चत्वारः परमाणुरूपाः । _ 'नित्य द्रव्येति' मात्र शब्दश्वानुवृत्तिहेतुत्वं व्यवच्छिनत्ति, केषाञ्चिन्मते विभुनित्ययोर्विशेषो न वर्तते । केषाश्चिन्मते आत्माकाशयो न वर्तत इति । केषाश्चिन्मते [विशेषः] ईश्वराकाशयोर्नास्तीति बोध्यम् । विशेषे कार्यप्रमाणमाह व्यावृत्तीति सामान्येनापि यद्यपि व्यावृत्तिबुद्धिर्जन्यते तथापि तन्मात्रं न जन्यते तेनानुगतबुद्धेरपि जननादिति दिग् ।