Tarkbhasha Vartikam

SR No.: 005881
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnajyotvijay
Publisher: Ranjanvijayji Jain Pustakalay
Total Pages: 330
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 168

૧૪૫
તર્કભાષા વાર્તિકમ જ્યાં સાવયવત્વ છે, ત્યાં ત્યાં કૃતકત્વ હોય જ, માટે વ્યાપક છે. એટલે પૂર્વોક્ત તો આપત્તિ નથી. પરંતુ હવે માત્ર સાધનાવ્યાપક આટલું કહીએ તો પૂર્વ अनुमानमा (= शब्दोऽनित्यः कृतकत्वात्) सापयत्व उपाधि थशे. १२॥ જ્યાં જ્યાં કૃતકત્વ છે. ત્યાં સાવ વત્વ નથી; જેમકે રૂપાદિ કૃતકછે પણ અવયવવાળા નથી. (સાવયવત્વ દ્રવ્યનો ધર્મ છે) માટે સાધ્યવ્યાપક કહ્યું છે. સાવયવત્વ સાધ્ય = અનિત્યનું વ્યાપક નથી માટે સાવયવત્વ ઉપાધિ નહિ બને. = मनित्यमा (= ३५हिसाध्यमां) सापयत्व नथी.
અહીં સાધ્ય તરીકે, સાધન તરીકે પોતાનાં સિદ્ધાંતને | સ્વને અભિમત હોય તેને ગ્રહણ કરવું, તેથી અસંભવ દોષ ન આવે.
(४०) (हेत्वाभासे विरुद्धनिरूपणम्) साध्यविपर्ययव्याप्तो हेतुर्विरूद्धः । स यथा 'शब्दो नित्यः कृतकत्वादात्मवत् ।' अत्र कृतकत्वं हि साध्यनित्यत्वविपरीतानित्यत्वेन ब्याप्तम् । यत् कृतकं तदनित्यमेव न नित्यमित्यतो विरूद्धं कृतकत्वमिति ।
___(४१) (हेत्वाभासेऽनैकान्तिकनिरूपणम्)
सव्यभिचारोऽनैकान्तिकः । स द्विविधः । साधारणानैकान्तिकोऽ. साधारणानैकान्तिकश्चेति । तत्र पक्षसपक्षविपक्षवृत्तिः साधारणः। हेतुस्तच नित्यानित्यवृत्ति । सपक्षाद् विपक्षाद् व्यावृत्तो यः पक्ष एव वर्तते सोऽसाधारणानैकान्तिकः । स यथा 'भूर्नित्या गन्धवत्त्वात् ।' गन्धवत्त्वं हि सपक्षानित्याद्विपक्षाच्चनित्याद्व्यावृतं भूमात्रवृत्ति । ... ___ पक्षेति सव्यभिचारोऽनैकान्तिकः । साध्यात्यन्ताभावसामानाधिकरण्यं व्यभिचारः, विपक्षवृत्तिः साधारणानैकान्तिक इत्युक्ते विरुद्धहेतावतिव्याप्तिः । कथमिति चेत् 'नित्यः शब्दः कृतकत्वात् व्योमवत्' नित्यत्वे साध्ये नित्यानां सपक्षता, अनित्यानां विपक्षता; अनित्यत्वे साध्येऽनित्यानां सपक्षतां, नित्यानां विपक्षता, इति न्यायात् । घटादौ विपक्षे कृतकत्वस्य विद्यमानत्वात् [अत] उक्तं सपक्षविपक्षवृत्तिरिति ।
સાધ્યના વિપર્યય (અભાવ)માં વ્યાપ્ત હેતુ તે વિરૂદ્ધ છે; જેમ કે શબ્દ नित्य छे. कृत: (जन्य) खोपाथी, मात्मानी म.