________________
તર્કભાષા વાર્તિક . . १४० तुः । अन्यथा हेत्वाभासोऽहेतुरिति यावत् ।
केवलान्वयी चतूरूपोपपन्न एव स्वसाध्यं साधयति । तस्य हि विपक्षाद् व्यावृत्तिर्नास्ति विपक्षाभावात् ।
- केवलव्यतिरेकी च चतूरूपोपपन एव । तस्य हि सपक्षे सत्त्वं नास्ति, सपक्षाभावात् ।
___(३४ A) (पक्षसपक्षविपक्षनिरूपणम्) के पुनः पक्षसपक्षविपक्षाः । . ....
उच्यन्ते । सन्दिग्धसाध्यधर्मा धर्मी पक्षः । यथा धूमानुमाने पर्वतः पक्षः । सपक्षस्तु निश्चितसाध्यधर्मा धर्मी । यथा महानसो धूमानुमाने विपक्षस्तु निश्चितसाध्याभाववान् .धर्मी । यथा तत्रैव महाहृद इति ।
मैवं, “सविशेषणे विधिनिषेधौ विशेषणमुपसङ्क्रामतो विशेष्यबाधके सतीति'' न्यायात् विशेषणस्यैव सन्दिग्धत्वं, न तु पक्षस्य विशेष्यस्य, तेन बहुव्रीहिगर्भितकर्मधारयः कार्यः एवं सपक्षेति ज्ञेयमिति ।
સમાધાન :- એવું નથી. વિશેષણવાળા વિધિનિષેધ વિશેષ્યના/માં બાધક હોય ત્યાં વિશેષણ સાથે જોડાય છે. આ ન્યાયથી વિશેષણનું = સાધ્યનું સંદિગ્ધ વિશેષણ બને છે, પણ વિશેષ્યનું - પક્ષનું સંદિગ્ધ વિશેષણ બનતું નથી. તેથી બહુવ્રીહિ ગર્ભિત કર્મધારય સમાસ કરવો. એ પ્રમાણે અપક્ષમાં પણ જાણવું.
નિશ્ચિતશ્ચાસૌ સાધ્યધર્માચ” એમ સપક્ષની વ્યાખ્યા કરતા નિશ્ચિતનો અન્વય સાધ્ય સાથે સમજવો.
(३५) (हेत्वाभासनिरूपणम्) - तदेवमन्वयव्यतिरेकि-केवलान्वयि-केवलव्यतिरेकिणो दर्शिताः । अतोऽन्ये हेत्वाभासाः।
ते च असिद्धविरूद्धानैकान्तिकप्रकरणसमकालात्ययापदिष्टभेदात् पञ्चैव ।
(३६) (हेत्वाभासनिरूपणे आश्रयासिद्धंनिरूपणम्)
