Page Text
________________
તર્કભાષા વાર્તિકમ્
૧૧૨ છે. જ્યારે નિર્વિકલ્પ ઈન્દ્રિય સંબઇ-સને ગ્રહણ કરતું હોવાથી પ્રત્યક્ષ (પ્રામાણિક) છે. અહીં પ્રસ્તુતમાં પ્રત્યક્ષ શબ્દથી સાક્ષાત્કારિણી પ્રમિતિની विपक्ष छे. अक्षप्रतिगतं प्रत्यक्षं - तेन्द्रियोनुं अनुस२१॥ ७३ ते प्रत्यक्ष, भावी પ્રત્યક્ષની વ્યુત્પત્તિ હોવાથી અને સાક્ષાત્કારિપ્રમાં જન્ય છે, તેથી તેને સ્વજનક અક્ષ-ઈન્દ્રિયોનું અનુસરણ કરવું પડે, એટલે ઈન્દ્રિયો વિષય સાથે સંબંધિત થઈ પ્રત્યક્ષ ઉત્પન્ન કરે, તત્સંબંધાદિ = ઈંદ્રિયસંનિકર્ષાદિને જે પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. તે યૌગિક અર્થના હિસાબે નહિં, પરંતુ ગોપંકજ વગેરેની જેમ તે અર્થ રૂઢિથી સમજવો. એટલે પ્રત્યક્ષ શબ્દનો યૌગિક અર્થ પ્રત્યક્ષપ્રમા જ છે, પ્રત્યક્ષપ્રમાકરણ અને પ્રત્યક્ષવિષયમાં પ્રયુક્ત થતો પ્રત્યક્ષશબ્દ રૂઢાર્થનો ઘોતક છે. '
न तु सामान्यम् । तस्य प्रमाणनिरस्तविधिभावस्यान्यन्यावृत्यात्मनस्तुच्छत्वात् । मैवम् । सामान्यस्यापि वस्तुभूतत्वात् । ।
(तदेवं व्याख्यानं प्रत्यक्षम् ॥) निर्विकल्पकस्य प्रत्यक्षत्वे युक्तिमाह ।। परमार्थेति ।। स्वं स्वीयं रूपं शुद्धं वस्तुव्यावर्तकं यस्य तत्तथोक्तं शब्दलिङ्गयोर्यथा न प्रत्यक्षप्रमाणत्वं तद्वदयं घट इत्यादि ज्ञानकरणमपि न प्रत्यक्षप्रमाणं । शब्दलिङ्गजज्ञानं न प्रत्यक्षप्रमा तद्वद् घटोऽयमित्यादि ज्ञानमपि सविकल्पकमित्यर्थः । “अर्थेति" (अर्थजस्यैव =) व्यक्तिजन्यस्यैवेत्यर्थः ॥ प्रमाणेति ।। सामान्य व्यक्तिषु वर्तमानं कात्स्पेन एकदेशेन वा ? नाद्यः, व्यक्त्यन्तरे तस्य प्रतिपत्त्यनुपपत्तेः । नापीतरः निरंशस्यैकदेशासम्भवात् । अनेन वृत्तिकल्पेन प्रमाणवद् दृढेन निरस्तः । पराकृतो विधिभावोऽस्तित्वं तस्य तत्तथोक्तं यस्य तुच्छत्वात् शशविषाणवदत्यन्तासत्त्वादित्यर्थः । वस्तुभूतत्वादिति अनुगतसामान्यानङ्गीकारे सङ्केताविनाभावयोटुंग्रर्हत्वेन शब्दानुमानयोरुच्छेदः स्यात्, एकाकारप्रत्ययस्य च निरालम्बनतापत्तिः । नन्वपोहरूपा जाति (व्यक्तिरे) वैकाकारप्रत्ययालम्बनमिति चेत् न । १. "गच्छतीति गो" इति कर्तरि डो प्रत्ययः । मावी व्युत्पत्ति खोवा छतi याबती खोय
ત્યારે જ કે ચાલે તે બધાને ગાય કહેવાય એવું નથી, પરંતુ રૂઢિથી સાસ્નાદિવાળા જાનવરને ગાય કહેવાય છે.
| SR No. | 005881 |
| Book Title | Tarkbhasha Vartikam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ratnajyotvijay |
| Publisher | Ranjanvijayji Jain Pustakalay |
| Publication Year | |
| Total Pages | 330 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |