________________
ધર્મ નથી.” જો એક પણ જીવને દુઃખ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ ધર્મના નામે કરવાની ન હોય, તો પછી ધ્યાન સિવાય કયો ધર્મ કરવાનો રહેશે? શ્રીમન્ને કોઇએ પૂછ્યું નહીં કે આવું કયા શાસ્ત્રમાં લખ્યું છે?
જયાં હિંસા, આરંભ-સમારંભ હોય ત્યાં ધર્મ ન હોય, કારણ કે સંસારમાં તો ચારે બાજુ પાપ જ પાપ છે, ધર્મમાં પણ એ જ પાપ કરવાનું? ભગવાનના નામથી હિંસા કરવાની ?” આવું સાંભળીને લાખો લોકો ભડકી જાય છે અને તે ખોટી વાતને સાચી માનવા લાગે છે. પણ તેઓ અહીંયાં પાયામાં જ થાપ ખાય છે. શું તીર્થકરોને ગૃહસ્થોને જીવહિંસા વગરનો ધર્મ બતાવવામાં કોઈ રસ નહોતો ? હકીકતમાં તેમને માટે જીવહિંસા વગરનો કોઈ ધર્મ શક્ય જ નથી. બાકી તેમના હૃદયમાં અપાર કરુણા હતી. દેરાસરો-ઉપાશ્રયો બંધાવવા, વરઘોડા કાઢવા, શાસ્ત્રો લખવા-લખાવવાં, વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવવું, અરે ! વ્યાખ્યાન આપવા સુદ્ધાંમાં હિંસા તો થવાની જ. સંસારનું સ્વરૂપ જ એવું છે.
જ્યાં હિંસા હોય ત્યાં ધર્મ ન ગણાય તો આ બધી પ્રવૃત્તિ પાપ જ થશે, પછી તો ધ્યાન એ એક જ માર્ગ રહેશે; પણ પ્રતિક્રમણ, પૂજા, સ્વાધ્યાય, વ્યાખ્યાનશ્રવણ વગર સીધા ધ્યાનમાં જવું શક્ય જ નથી, તેથી આરાધનાનો સંપૂર્ણ માર્ગ જ લોપ થશે.
સભા:- જીવવા માટે તો હિંસા કરવી જ પડે ને?
સાહેબજી:- સંસારમાં તો હિંસા કરવી જ પડે, પણ આ તો ધર્મમાં હિંસાની વાત છે. સંસાર આખો તો ૧૮ પાપસ્થાનકોથી ભરેલો છે, તેથી હિંસા ચાલુ જ છે. તેના ફળ સ્વરૂપે ૮૪ લાખ જીવાયોનિમાં અનંતા કાળથી જીવ ભટકીને દુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. આજ સુધી અનંતીવાર દુર્ગતિનાં દુઃખ ભોગવ્યાં છે, હવે આનાથી છૂટવું હોય તો આરાધનાનો કોઈક માર્ગ તો જોઈશે જ.
અરે! શુક્લધ્યાન સાધ્યા પછીને કેવલજ્ઞાન પામ્યા પછી પ્રભુને પણ દુનિયાને સાંગોપાંગ ધર્મ બતાવવો હોય તો વિહાર અને ઉપદેશની ક્રિયા કરવી પડે, અને તેમને પણ વિહારમાં તથા ઉપદેશ આદિમાં હિંસા તો થવાની જ. સાધુઓ ભલે હિંસક વાહનો ન વાપરે, પણ પગપાળા ચાલતાં સ્થાવર જીવોની હિંસા તો થવાની જ. કેવલજ્ઞાની તીર્થકર પણ જે ઉપદેશની પ્રવૃત્તિ કરે છે, વિહાર કરે છે, તેમાં હિંસા તો થાય જ છે. પણ આના દ્વારા અહિંસાધર્મ જગતને આપીને લોકો પર મહાન
૮૮
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”