Page Text
________________
જૈનઅનુકંપાની વ્યાખ્યા:
શ્રાવક ભક્તિભાવથી જિનપૂજા કરે છે ત્યારે પણ આ પૃથ્વીકાય, અપ્લાય વગેરે નબળા જીવો મરી રહ્યા છે, છતાં તેમની ઉપર અનુકંપાભાવ કરવાનો કહ્યો છે. પૂજામાં છકાયના જીવોની હિંસા પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, છતાં શાસ્ત્રો દ્વારા દાવો અનુકંપાનો કરાય છે. અહીં એક બાજુ જીવ મરી રહ્યા છે, અને તેના ઉપર તેને અનુકંપાનો ભાવ છે; આમ, વિરોધાભાસી કથનનો મેળ ન જ બેસે, તેથી વિસ્તારથી સમજાવવા જૈનઅનુકંપાની વ્યાખ્યા કરી કે જ્યાં અલ્પ જીવોને પીડા હોય અને અધિક જીવોને સુખ-શાંતિનું પ્રદાન હોય, તેવી પ્રવૃત્તિ અનુકંપામાં ગુણાય છે. તમે કોઇનું દુઃખ દૂર કરવા નીકળો અને એનાથી બીજા ઘણા જીવોને દુઃખ થાય તેમ જ ઓછાને સુખ-શાંતિ થાય, તેવી પ્રવૃત્તિને જૈનઅનુકંપામાં ગણવામાં આવી નથી. દા.ત. ભૂખ્યાને ભોજન આપો ત્યારે ૨-૪ કલાક સુધી તેની ભૂખ દૂર થશે; આ જે ચાર કલાક તેને શાંતિ મળે તે માટે જે અન્ન આદિ રાંધવું પડ્યું, તેમાં છકાયના જીવોની હિંસા છે. અહીં અનેકને ત્રાસ થશે અને એકને કામચલાઉ શાંતિ થશે. એક જીવને મહત્ત્વ આપવા બીજા અનેકનો નાશ થયો. વાસ્તવમાં અલ્પ જીવોને દુઃખ થાય અને અધિકને શાંતિ થાય તેવા પ્રકારના પુરુષાર્થવાળી પ્રવૃત્તિને જ સાચી અનુકંપા કહેવાય. અડધો મણ ઘાસ ગાયને નાખો તો ગાયને ધરપત થશે, પણ કેટલાય ઘાસના જીવોનો કચ્ચરઘાણ નીકળી જશે, કેમ કે વનસ્પતિમાં પણ ચેતના તો છે જ. માટે આને અનુકંપા કેમ ગણવી તે જ પ્રશ્ન છે. આ તો બહુ જ ગંભીર વાતો છે. કયા ભાવથી જૈનઅનુકંપા કરવાની એના એક પછી એક ખુલાસા ક્રમસર આ ગ્રંથમાં આવશે.
સ્કૂલ-સ્થૂલતર અને સૂક્ષ્મ-સૂક્ષ્મતર દયાની પ્રવૃત્તિઓ સ્કૂલમાંથી સૂક્ષ્મ તરફ અભિગમ :
અલ્પ જીવોને ત્રાસ હોય અને અધિકને શાંતિ થાય તેવી પ્રવૃત્તિને જ જેનઅનુકંપામાં લેવા માંગીએ છીએ. તેથી વર્તમાન દુનિયામાં કહેવાતી મોટાભાગની અનુકંપાની પ્રવૃત્તિઓ બાકાત થશે. આપણા ભગવાને ફક્ત માનવદયા કે પ્રાણીદયાને જ આદર્શ તરીકે ન મૂક્યાં પણ સૂક્ષ્મ જીવમાત્રની દયા-જયણા કરવાની કહી છે.તેથી જિનપૂજા કરતી વખતે મરતા છકાયના જીવોને પણ અનુકંપ્યમાં ગણ્યા
લોકોત્તર દૈનધર્મ “અનુકંપા”
| SR No. | 005875 |
| Book Title | Lokottar Dandharm Anukampa |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yugbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 290 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |