________________
સાહેબજી:- તમારા માટે અસંભવ છે; કારણ કે તમને વાતવાતમાં ખોટું લાગે, ખરાબ લાગે, આવેશ આવી જાય અને જો કમાન છટકે તો કેવું બોલી નાખો તે કહી શકાય નહીં. જ્યારે આ યુગલિકો તો અસંખ્ય વર્ષ સાથે રહે છતાં પણ તેમને કોઈ અણબનાવ થાય નહીં, ઝઘડા પણ ક્યારેય થાય નહીં.
સભા:- કારણ કે તેમને નિમિત્ત જ નથી.
સાહેબજી:- તમને તમારો સ્વભાવ જ નિમિત્ત છે, આણે આમ કર્યું ને તેણે તેમ કર્યું. દા.ત. સોસાયટીમાં મીઠાઇની વહેંચણી થઈ તો પાડોશીને ત્યાં વધારે આવી અને આપણે ત્યાં ઓછી આવી તેના નામથી સંક્લેશ ચાલુ થાય. જયારે અહીં તો લાખો યુગલિકો સાથે રહેતા હોય તો પણ તેમને પરસ્પર કોઈ અણબનાવ થાય નહીં. અરે ! રાજ્યવ્યવસ્થા, સામાજિક નીતિનિયમો કે દંડ પણ નહીં, છતાં બધા શાંતિથી રહે. મૂળમાં તેમનો સ્વભાવ જ કારણ છે.
સભા:- તેમને કોઈ વસ્તુનો અભાવ પણ નહીં ને? '
સાહેબજી :- હાલના શ્રીમંતોને પણ ખાવાપીવા આદિ કોઈ વસ્તુનો અભાવ નથી. છતાં શાંત રહે છે કે તેમના કુટુંબોમાં વધારે હોળી સળગે છે? વળી રમે એમ માનો છો કે તમને જોઈતું મળી જાય તો તમે પણ શાંત થઈ જાઓ, વાસ્તવમાં તો તમારી આવશ્યકતાનું લિસ્ટ જેમ વસ્તુ મળે તેમ વધતું જ જાય. અત્યારે કદાચ તમને કલ્પવૃક્ષ મળે તો શું કરો ? માંગી માંગીને મૂળિયાં સાથે ઊખેડી નાંખો ને? જયારે તેમની પ્રકૃતિમાં જ નમ્રતા, સરળતા, સંતોષ આદિ અનેક ગુણો હોય; એમ ને એમ મફતમાં દેવલોક નથી મળતો.
દેવ થયેલો વીરકનો જીવ વિચારે છે કે આ રાજારાણી અત્યારે તો મોજમજા કરે જ છે, પાછાં મરીને દેવલોકમાં જશે, અને ત્યાં પણ મજા કરશે. તેથી તેના મનમાં દ્વેષ ઊભરાય છે કે અરે ! સજા મળવાને બદલે આ તો ફાવી ગયા. આમ વિચારી દ્વેષથી અત્યંત દુઃખી થાય છે અને મનમાં ઊહાપોહ કરે છે કે કઈ રીતે આમને દુ:ખના ખાડામાં નાંખું? ભાવહિંસા સમજાવવા આ દષ્ટાંત આપું છું. દુઃખી કરવા દેવ વિચારે છે કે આ મારા દુશ્મનોને બહુ જ ખરાબ રીતે મારે સબડાવવા છે. જો યુગલિક તરીકે રહેશે તો કશું જ નહીં કરી શકાય. શુભ પરિણામથી ભાવિમાં પણ મજા કરશે. આમ વિચારી દેવતાઈ શક્તિથી તે બંને યુગલિકોને ઉપાડીને કર્મભૂમિમાં લઈ જઈ તેમનાં દેહ અને આયુષ્ય કર્મભૂમિને અનુરૂપ નાનાં કર્યા.
૪૬
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા