________________
સ્વીકારી લો. પણ તમે બંને પક્ષની વાતો બરાબર સાંભળો અને પછી તટસ્થતાથી વિચારીને જે સાચું હોય તે પકડો.
સભા:- દૂધ-દહીં બંનેમાં પગ રાખીએ તો?
સાહેબજી - સારો વચલો વિકલ્પ શોધ્યો છે! આવા બે બાજુ ગબડનારાને જીવનમાં સત્યનો લાભ ન મળે.
સભા - પરંતુ અમને સત્ય સમજાય નહીં તો?
સાહેબજી : તમે સીધાં શાસ્ત્ર ભણી શકો તેવું કદાચ જ્ઞાન તમારી પાસે ન હોય, પણ અમે જે વાતને સરળ કરીને સમજાવીએ, છતાં તમે તે સમજી ન શકો તેવા ભોટ તો નથી જ. અરે ! તમે તો ભોળા સાધુને પણ રમાડી જાઓ તેવા છો. બંનેની વાત સાંભળીને તટસ્થતાથી વિચારી શકો તેવા છો.
સભા - આ શિક્ષણ હિતકારી ન થઈ શકે છતાં તેના વગર ચાલી શકે તેમ જ નથી.
સાહેબજી:- જે વસ્તુ વગર ચલાવી ન શકાય તે બધી જ જરૂરિયાત સારી જ છે, એમ તો ન જ કહેવાય. રસોઈ માટે આગ સળગાવવી અનિવાર્ય છે, પરંતુ તેટલામાત્રથી આગને સારી માનીને ભેટી ન પડાય. જીવનમાં અનિવાર્યતા અને ઉપયોગિતા જુદી ચીજ છે. તે સારા-નરસાનો આધાર ન બની શકે. અને અહીં તો અનિવાર્ય છે એટલા માટે જ સારું માનીને તેની પ્રશંસા-બહુમાન કે દાન દ્વારા સમર્થન ન કરાય તેટલી જ વાત છે. દ્રવ્યહિંસા કરતાં ભાવહિંસા અનેકગણી ભયંકર તે ઉપર યુગલિકનું દૃષ્ટાંતઃ - અત્યારે શિક્ષણમાં એવાં તત્ત્વો ગોઠવાયેલાં છે કે જે સીધાં ભાવહિંસાનાં કારણ છે. દ્રવ્યહિંસા કરતાં ભાવહિંસા કંઈ ગણી ખરાબ છે. માણસને મારી નાખવાથી તો ખાલી દ્રવ્યહિંસા થાય છે, તેના ભાવપ્રાણનો નાશ નથી થતો. પરંતુ માણસને સદ્ગુણોથી, ધર્મથી ભ્રષ્ટ કરો તો તેની ભાવહિંસા થાય છે. કલ્પસૂત્રમાં દશ અચ્છેરાં આવે છે, તેમાં એક અચ્છેરું એ છે કે યુગલિકની ભાવહિંસા થવાથી તે મરીને નરકે ગયા.
એક વીરક નામનો વણકર છે, જેને સુંદર પત્ની છે, તેનું રૂપ અદ્ભુત છે.
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૪૩
