________________
કહેતા. જો માણસજાતને શિક્ષણ ન મળે તો પશુ કરતાં પણ ખરાબ થાય. શિક્ષણ એ તો વિકાસનો મૂળ પાયો છે. જીવનનું ઘડતર તેનાથી જ થાય છે. વળી તમે ભણેલા હશો તો જ અમે તમને ધર્મ ઊંડાણથી સમજાવી શકીશું. ગામડામાં તો લોકો બરાબર ભાષા પણ નથી બોલી શકતા એટલા અશિક્ષિત હોય છે. તેથી ત્યાં માનસિક વિકાસ ઓછો હોય છે અને તે શિક્ષણ દ્વારા જ આવી શકે. તેથી જ ભૂતકાળમાં પણ ભૌતિકકળાઓ ભણાવાતી હતી. તમે ભૌતિકક્ષેત્રે વિકસિત બનો તેમાં અમને વાંધો નથી. ભાષાઓ-કલાઓ ન જાણનારને અમેતત્ત્વ પણ સરળતાથી ન ભણાવી શકીએ. ધર્મશાસ્ત્રો કે ચરિત્રગ્રંથોમાં કલાભ્યાસ માટે ક્યાંયે ટીકા-ટિપ્પણ નથી આવતાં. ઊલટું તેઓ ૭૨ અને ૬૪ કળાઓના જાણકાર હતા તેમ રજૂ કરવામાં આવે છે. આમ, ધર્મને ભૌતિક શિક્ષણ સામે સીધો વાંધો નથી, પણ તેમાં જે નાસ્તિકતાપોષક તત્ત્વ છે, તે જ વિકૃતિ છે, તેને તો ખરાબ કહેવું જ પડશે. .
જે શિક્ષણના મૂળમાં જ “આત્મા નથી, પરલોક નથી, પુણ્ય-પાપ નથી' વગેરે નાસ્તિકતાના પાઠ ભણાવાય છે, જેનાથી ધર્મનો પાયો જ હચમચી જાય છે, તેના પ્રદાનને સત્કાર્ય તરીકે કઈ રીતે ખતવાય?
સભા:- અમે છોકરાઓને ન ભણાવીએ? . . - સાહેબજી :- તમે વર્તમાનયુગમાં શિક્ષણનું ક્ષેત્ર ફેરવી શકો તેમ નથી. ફોરેન ભણીને આવેલા જ મોટેભાગે syllabus-અભ્યાસક્રમ નક્કી કરે છે. આધુનિક શિક્ષણનું nationalisation-રાષ્ટ્રિયકરણ નહિ, પણ internationalisationઆંતરરાષ્ટ્રિયકરણ થયેલું છે. તેથી તેના ઢાંચામાં પરિવર્તન લાવવું ઘણું દુષ્કર છે. તમારા ખર્ચે, સરકારનો એક પણ પૈસો લીધા વગર તમે સ્વતંત્ર સ્કૂલ કરો તો પણ ભણતરમાં તો સરકારમાન્ય અભ્યાસક્રમ જ ભણાવવો પડશે. તેથી આમાં ઘણા દોષો છે. નછૂટકે તમે સંતાનોને સ્કૂલ-કોલેજમાં મોકલતા હો તો પણ તેઓને એમ તો સમજાવાય જ કે, તમે જે ભણો છો તેને સાચું નહીં માનતા, તેમાં ઘણા ખોટા સિદ્ધાંતો છે, અને તમારે અવસર-અવસરે સાચી વાતો થોડી થોડી સમજાવતા રહેવું જોઈએ. બાકી જો તમે ખરાબને ખરાબ માનતા હો તો આ શિક્ષણને સારું સમજીને તો સંતાનોને ન જ અપાવાય.
અત્યારે આ ઉપદેશ અમારે સામે પ્રવાહે આપવાનો છે, તેથી ઊહાપોહ થવાનો જ. જૈનકુળમાં અવતરેલા તમે વર્ષોથી દેવ-ગુરુની સેવા કરતા હો, પણ તેના તત્ત્વને તો સમજ્યા જ નથી, તેથી આવા શિક્ષણની અનુમોદના દ્વારા વગર મફતમાં ઘણું જ
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૩૪