________________
સાહેબજી :- તમે તે કામ કરી શકો તેમ હો તો હું પીઠબળ આપવા તૈયાર છું. પણ તમે અત્યારે કંઈ કરી શકો તેમ નથી. કારણ કે સરકારમાન્ય જે અભ્યાસ છે, તે તમારે ભણાવવો જ પડે. ભલે તમે સરકાર પાસેથી એક પૈસો ન લો તો પણ સરકારમાન્ય ડીગ્રી જોઈતી હોય તો અભ્યાસક્રમ સરકારનો જ ફરજિયાત રહે છે. અને તેમાં જ તો ઝેર છે; માટે ભલે સરકાર તેના પૈસાથી ભણાવે; પણ તમે તો કમ સે કમ તે શિક્ષણમાં દાન ન આપો કે જે શિક્ષણથી વિદ્યાર્થી આત્મા-પરલોક-પુણ્યપાપ વગેરેના વિરોધી બને છે.
સભા :- પણ સ૨કા૨ ટેક્ષથી અમારા પૈસા લઈ લે છે.
સાહેબજી :- ટેક્ષ તો compulsion છે, અને ન ભરો તો સ૨કા૨ દંડ પણ કરે. તેથી અહીં ટેક્ષના પૈસાની વાત નથી, પણ તમે સ્વેચ્છાએ આપો છો તે દાનધર્મની વાત ચાલે છે. આજકાલ જૈનોનો પૈસો જેટલો દેરાસર-ઉપાશ્રયમાં નહિ જતો હોય, તેના કરતાં કંઈ ગણો પૈસો આ બંને ક્ષેત્રમાં જાય છે. અનુકંપાદાનને પણ યોગ્ય ન હોય તેવા ક્ષેત્રમાં દાન આપો છો અને તેને સત્કાર્ય માનો છો, કે આ દાનના પૈસાથી એક છોકરો ભણીગણીને તૈયાર થાય, વળી જેને મદદ કરાય છે તેનાથી તેના કુટુંબને કેટલી રાહત થાય; એવી જ રીતે હોસ્પિટલમાં દાન કરવાથી માંદા માણસને દવાથી સાજા કરાય તો તેને કેટલી શાંતિ મળે, તેનાં દુઃખ-દર્દ ઓછાં થાય છે; પણ વાસ્તવમાં આ શાસ્રસંમત અનુકંપાદાન નથી.
એક વખત એક મહાત્માને સારી સ્કૂલમાં પ્રવચન આપવા લઈ ગયા, એ મતલબથી કે વિદ્વાન આચાર્ય ભગવંત પધારે તો તેમના ઉપદેશશ્રવણથી વિદ્યાર્થીઓના જીવનમાં સંસ્કારની ઉન્નતિ થાય, પ્રેરણા મળે. તેઓશ્રીએ ધર્મની દૃષ્ટિએ સુંદર પ્રવચન આપ્યું, જેમાં આત્મા-પરલોક, પુણ્ય-પાપ, સ્વર્ગ-નરકની વાતો આવે. થોડી વાર પછી બે ચાર છોકરાઓએ પૃથ્વીનો ગોળો લાવી પૂછ્યું કે તમે પુણ્ય-પાપ, સ્વર્ગ-નરકની વાતો કરો છો, તો આ ગોળામાં બતાવો કે સ્વર્ગનરક ક્યાં છે ? વાસ્તવમાં પૃથ્વી તો અમુક વર્ષો પહેલાં જ બની છે, તો પછી અમને આ બધી સ્વર્ગ-નરકની ખોટી વાતો શું કામ સમજાવો છો ?
પહેલાં આ જ આર્યદેશમાં ઘરે ઘરે આસ્તિકતા ગૂંજતી હતી. ૮૦ વર્ષની ડોશી પણ બોલતી કે એકલા આવ્યા છીએ ને એકલા જવાનું છે. આ દુનિયામાં કોઈ કોઇનું નથી. અને આજે ! ભૂતકાળ અને વર્તમાનનો આટલો તફાવત એ આ શિક્ષણના પ્રતાપે જ છે.
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
૨૫