________________
વારસામાં જ જૈનકુળના અહિંસા-જયણાના સંસ્કારો મળેલા હતા. અત્યારે ભયંકર હિંસારૂપ કતલખાનાં ઘણાં જ છે, તેથી કતલ થતાં પશુઓને બચાવવા તેમણે જીવદયાનું કામ ઉપાડી લીધું હતું. તે કામ સારું છે, અમે તેને વખોડતા નથી. ઘણી વખત તેઓ જાનનું જોખમ ખેડીને લડી-ઝઘડીને પણ કતલખાને જતા જીવોને બચાવી પાંજરાપોળમાં લઈ જતા. પછી તેના રક્ષણ માટે ફંડફાળો ઉઘરાવે, પોતે દાન આપે, જરૂર પડે પચાસ-સો ધક્કા પણ ખાતા. વિચારો, તેમનામાં દયા ગુણ કેટલો હશે ! પ્રાણીદયાનું કામ તો સતત કરતા જ હતા. તેઓ એક વખત વાત કરતાં મને કહે, ‘હું ભવોભવ આવી જીવદયા કરી શકું એવી શક્તિ મને મળે. મારા માટે તો આ જ ઊંચી આરાધના છે, જીવદયા છોડીને મને મોક્ષે જવાની જરૂર પણ લાગતી નથી. સંસારમાં રહું તો ભવોભવ પશુઓને બચાવી શકું.’
ધર્મની કક્ષા ન સમજવાને કારણે આવું વિચારે, પરંતુ લાખો કરોડો જીવને બચાવો, તેનું જીવની જેમ જતન કરો, તો પણ તે એક મિનિટના સાધુપણાની તોલે ન આવે. કયા ધર્મનું ફળ મહાન અને કયા ધર્મનું ફળ સામાન્ય ગણાય, તેની સ્પષ્ટ સમજણ જોઈએ. તમે ગમે તેટલાં પશુઓને છોડાવો, તો પણ એક પણ જીવને તમે સંપૂર્ણ અભયદાન આપી શકતા નથી; જ્યારે સાધુ તો સર્વ જીવોને જીવનભર સંપૂર્ણ અભયદાન આપે છે. ગાયને ઘાસ ખવરાવતાં, બીજા વનસ્પતિ આદિ અનેક જીવોની તમે હિંસા કરતા હો છો, તે જીવો મરે જ છે. તેથી તેમાં સંપૂર્ણ અભયદાન નથી જ આપી શકતા.
અત્યારે મધર ટેરેસાને તમે મહાન દયાળુ વ્યક્તિ માનો છો. તે માનવદયાનાં ઘણાં કાર્યો કરે છે, પણ શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ તેની આખી જિંદગીની દયા કરતાં, એક સાચા ભાવશ્રાવકના સામાયિકનું મૂલ્ય કંઈ ગણું વધારે છે. શાસ્ત્ર નહિ સમજનારને તો લાગે છે કે બે ઘડીના સામાયિકમાં શું મોટો ધર્મ થઈ ગયો ? શ્રાવકના એક એક અનુષ્ઠાનનું મહત્ત્વ ખબર છે ? સામાયિકમાં જે રીતે જીવોને અભયદાન અપાય છે તેની તોલે આ માનવદયા ન જ આવે. એનો અર્થ એવો પણ નથી કે અન્ય ઉચિત કર્તવ્યને ગૌણ કરીને આખો દિવસ સામાયિક લઇને બેસી જવાનું. ધર્માનુષ્ઠાનની ઊંચી-નીચી કક્ષા બરાબર સમજવી પડે. અત્યારે સમાજમાં અનુકંપાદાનને જ બિરદાવવામાં આવે છે. એક માણસ જિનમહોત્સવમાં લાખ રૂપિયા ખરચે તેના કરતાં માનવતાના કામમાં વાપરે તો વધારે વાહવાહ થાય છે. કેટલી ઊંધી માન્યતાઓ પ્રવર્તે છે !
૨૦
લોકોત્તર દાનધર્મ “અનુકંપા”
.