Vitrag Stotra

SR No.: 005874
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Total Pages: 178
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 92

શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-આઠમો પ્રકાશ ૮૭
એકાંત નિરાસ
૧૦) અન્વયે સહિત શબ્દાર્થ – પ્રધાનં-પ્રકૃતિને, સર્વાર્ધ સત્ત્વ, રજસું અને તમ એ ત્રણ, વિરુદ્ધ-પરસ્પર વિરુદ્ધ, ગુન:-ગુણોથી, Thતં-યુક્ત, રૂછ-ઇચ્છતો માનતો, સાવ મુ:-વિદ્વાનોમાં મુખ્ય સામ્ર:-સાંખ્ય, અનેકાન્ત-અનેકાંતવાદનો, ન પ્રતિક્ષિવિરોધ કરે નહિ વિરોધ કરી શકે નહિ. ભાવાર્થ- સાંખ્યો આત્માને પુરુષ કહે છે. આ પુરુષ કશું જ કરતો નથી. આથી પુરુષ શુભાશુભ કર્મનો કર્તા પણ નથી અને ભોક્તા પણ નથી, કિંતુ કમલપત્રની જેમ સર્વથા નિર્લેપ છે. તો પછી તે સંસારમાં પરિભ્રમણ કેમ કરે છે એ પ્રશ્નના સમાધાન માટે તેઓ કહે છે કે તેનું કારણ પ્રકૃતિ નામનું તત્ત્વ છે. પ્રકૃતિ જ શુભાશુભ કર્મોને કરે છે, અને ભોગવે છે. પુરુષ ચેતન છે, પ્રકૃતિ જડ છે. આથી બંને તદ્દન જુદા છે. પ્રકૃતિ અને પુરુષ તદ્દન ભિન્ન હોવા છતાં ચેતન પુરુષમાં પ્રકૃતિનું પ્રતિબિંબ પડવાથી પુરુષને એવો ભ્રમ થાય છે કે “હું પ્રકૃતિ જ” છું. આથી પ્રકૃતિ જ શુભાશુભ કર્મોને કરનાર અને ભોગવનાર હોવા છતાં પુરુષને હું શુભાશુભ કર્મોનો કર્તા અને ભોક્તા છું એવો ભ્રમ થાય છે. પ્રકૃતિ સુખદુઃખને અનુભવતી હોવા છતાં પુરુષને હું સુખી છું, હું દુ:ખી છું એમ ભાસે છે. અર્થાત્ પ્રકૃતિના સુખ-દુ:ખાદિ ધર્મો પુરુષને પોતાનામાં ભાસે છે. એ જ પ્રમાણે પુરુષમાં પ્રકૃતિનું પ્રતિબિંબ પડવાથી) પ્રકૃતિને હું પુરુષ છું એવો ભ્રમ થવાથી પુરુષનો ચૈતન્ય ધર્મ પ્રકૃતિમાં ભાસે છે. આ પ્રમાણે પુરુષ-પ્રકૃતિના ભેદની અજ્ઞાનતાના કારણે સંસાર છે.જ્યારે પુરુષને ભેદજ્ઞાન (-પ્રકૃતિથી હું ભિન્ન છું એવું જ્ઞાન) થઇ જાય છે ત્યારે પુરુષ અને પ્રકૃતિ જુદા પડી જાય છે. આથી પુરુષનો = આત્માનો સંસાર મટી જાય છે.
" હવે આપણે પ્રસ્તુત વિષયની વાત કરીએ. સાંખ્યો પ્રકૃતિને સત્ત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણ સ્વરૂપ માને છે. આ ત્રણે ગુણો પરસ્પર વિરોધી છે. એક જ વસ્તુમાં પરસ્પર વિરોધી ગુણોને સ્વીકારવાથી અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર થઇ ગયો, આ રીતે અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરનાર સાંખ્ય અનેકાંતવાદનો વિરોધ કેવી રીતે કરી શકે ? (૧૦) - विमतिः सम्मतिर्वापि, चार्वाकस्य न मृग्यते ।
परलोकात्ममोक्षेषु, यस्य मुह्यति शेमुषी ॥११॥