Page Text
________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-આઠમો પ્રકાશ ૮૬
એકાંત નિરાસ
જ્ઞાનાતવાદિઓના મતે એકજ ચિત્રજ્ઞાન ( ચિત્રપટનું જ્ઞાન) ગ્રાહક છે. અને તેના અંશો ગ્રાહ્ય છે. આમ એક જ્ઞાનને જ ગ્રાહ્ય અને ગ્રાહક (ત્રણેય અને જ્ઞાન કરનાર) રૂપે માનતો બૌદ્ધ અનેકાંતવાદનું ખંડન કેવી રીતે કરે ? કારણ કે એક ચિત્રપટના જ્ઞાનમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ એવા પણ નીલ-અનીલનો વિરોધ વિના સ્વીકાર કરે છે. તેથી બૌદ્ધોએ અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કર્યો જ છે. ભાવાર્થ :- જ્ઞાનાદ્વૈતવાદી બોદ્ધ દરેક પદાર્થને જ્ઞાન સ્વરૂપ માને છે. એનું કહેવું છે કે જેવી રીતે અરીસામાં વસ્તુનું પ્રતિબિંબ પડવાથી અરીસો તદાકાર ભાસે છે. એમ જ્ઞાનમાં શેય પદાર્થના આકારનું પ્રતિબિંબ સંક્રમિત થવાથી જ્ઞાન જ ન્નય સ્વરૂપ બને છે. આથી તેના મતે એક જ વસ્તુ જ્ઞાન પણ છે અને શેય પણ છે, અર્થાતું એક વસ્તુમાં વિરોધી એવા જ્ઞાન-જ્ઞયત્વ ધર્મોનો સમાવેશ થયો. આ અનેકાંતવાદ જ છે. આથી તેણે આ રીતે અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કર્યો કહેવાય. અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરનાર અનેકાંતવાદનું ખંડન કરી શકે નહિ. આથી આ ગાથામાં કંહ્યું કેબુદ્ધિમાન બૌદ્ધ અનેકાંતવાદનું ખંડન ન કરે. (૮)
चित्रमेकमनेकं च, रूपं प्रामाणिकं वदन् ।
યોગ વૈશેષિક્ષો વાપિ, નાનેરૂં પ્રતિક્ષિપે શા ૯) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ– વિવં-જુદા-જુદા રંગોથી વિચિત્ર, રૂપ-એક જ રૂપને, અને અનેક સ્વરૂપે, પ્રામાણિર્વ-પ્રમાણ સિદ્ધ, વેદ-કહેતો, યોr:-નૈયાયિક, વા-કે, વૈપિડgિવૈશેષિક પણ, અનેai-અનેકાંતવાદનું, ના પ્રતિક્ષિપે-ખંડન ન કરે ખંડન કરી શકે નહિ. ભાવાર્થ :- નૈયાયિકો અને વૈશેષિકો જુદા-જુદા રંગોથી વિચિત્ર રંગબેરંગી) પટ આદિનું એક જ જ્ઞાન અનેક સ્વરૂપે માને છે. એ પટમાં શ્વેત, કૃષ્ણ આદિ અનેક વિરુદ્ધ ધર્મોનું જ્ઞાન થાય છે. તેમાં તેઓ વિરોધ માનતા નથી. આ રીતે એક જ રૂપને (રંગબેરંગી) અનેક રૂપે માનવાથી અનેકાંતવાદનો સ્વીકાર કરનાર નૈયાયિકો અને વૈશેષિકો કયા મોઢે અનેકાંત વાદનો વિરોધ કરી શકે ? (૯) •
इच्छन् प्रधानं सत्त्वाद्यै-विरुद्धैर्गुम्फितं गुणैः । साङ्ख्यः सङ्ख्यावतां मुख्यो, नानेकान्तं प्रतिक्षिपेत् ॥१०॥
| SR No. | 005874 |
| Book Title | Vitrag Stotra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay |
| Publisher | Arihant Aradhak Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 178 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |