Page Text
________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-આઠમો પ્રકાશ ૮૪
એકાંત નિરાસ
ક્રમથી અર્થક્રિયા ઘટે. અક્રમથી=એકી સાથે પણ અર્થક્રિયા ઘટી શકે નહિ. તેમાં પ્રત્યક્ષ વિરોધ છે. દરેક કાર્ય ક્રમથી થાય છે એ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. તથા એકી સાથે એક જ ક્ષણમાં બધાજ કાર્યો થઇ જાય તો બીજી ક્ષણે પદાર્થ અર્થક્રિયાથી રહિત થઇ જવાથી અવસ્તુ=અસત્ બની જશે. આમ, એકાંત નિત્ય અને એકાંત અનિત્ય પક્ષમાં ક્રમથી કે અક્રમથી નહિ ઘટવાથી પદાર્થ અસત્ બની જાય છે. આથી એ બંને પક્ષો અસંગત છે. (૪)
यंदा तु नित्यानित्यत्व-रूपता वस्तुनो भवेत् । यथात्थ भगवन्नैव, तदा दोषोऽस्ति कश्चन ॥ ५ ॥ ૫) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ—
ભાવનૢ-હે ભગવંત, તુ-પણ, યજ્ઞા-જો, યથા આત્ય-આપે જે પ્રમાણે કહ્યું છે તે પ્રમાણે, વસ્તુન:-દરેક વસ્તુનું, નિત્યાનિત્યત્વરૂપતા-કથંચિત્ નિત્ય અને કથંચિત્ અનિત્ય સ્વરૂપ, મવે-હોય, તવા-તો, જીન-કીઇપણ, રોષઃ-દોષ=વિરોધ, મૈં વ-છે જ નહિ.
પ્રશ્ન : વસ્તુને નિત્યાનિત્ય માનવામાં દોષ કેમ ન રહે ? બલ્કે દોષો વધે ! કારણ કે પૂર્વે નિત્ય પક્ષમાં અને અનિત્ય પક્ષમાં જે દોષો બતાવ્યા છે તે બધા જ નિત્યાનિત્ય પક્ષમાં આવે. નિત્ય પક્ષમાં તો કેવળ નિત્યપક્ષના જ અને અનિત્ય પક્ષમાં કેવળ અનિત્ય પક્ષના જ દોષો આવે, જ્યારે નિત્યાનિત્ય પક્ષમાં તો બંને પક્ષના દોષો આવવાથી દોષો વધે.
ઉત્તર : નિત્યાનિત્યતા એટલે નિત્યતા અને અનિત્યતાનો સરવાળો નથી, કિંતુ તાણાવાણાની જેમ એકમેક થઇ ગયેલ એ બેનો વિલક્ષણ યોગ છે. કેટલીક એવી વસ્તુઓ હોય છે, કે જે એકલી હોય તો દોષ કરે. પણ બીજી વસ્તુની સાથે વિલક્ષણ યોગ થાય તો બંનેના દોષોનો નાશ થાય અને નવો ગુણ પ્રગટે. આ જ વિષયને ૬ઠ્ઠી ગાથામાં જણાવે છે. (૫)
गुडो हि कफहेतुः स्यान्नागरं पित्तकारणम् ।
द्वयात्मनि न दोषोऽस्ति, गुडनागरभेषजे ॥ ६ ॥
*
૧. આ વિષયના વિશેષબોધ માટે આ શ્લોકનું સંસ્કૃત વિવરણ, સ્યાદ્વાદમંજરી; સન્મતિતર્કટીકા વગેરે ગ્રંથોનું અવલોકન કરવું.
| SR No. | 005874 |
| Book Title | Vitrag Stotra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay |
| Publisher | Arihant Aradhak Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 178 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |