Vitrag Stotra

SR No.: 005874
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Total Pages: 178
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 87

શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-આઠમો પ્રકાશ
એકાંત નિરાસ
જે
વસ્તુ એકાંતે નિત્ય હોય તે સદા એક સરખી રહે, આથી જો આત્મા એકાંતે નિત્ય હોય તો સદા પુણ્યવાન=પુણ્યના ઉદયવાળો જ રહે, અથવા સદા પાપી=પાપના ઉદયવાળો જ રહે. આત્મા થોડો સમય પુણ્યવાન અને થોડો સમય પાપી બને તો એકાંતે નિત્ય ક્યાં રહ્યો ? એ જ પ્રમાણે એકાંતનિત્ય આત્મા સદા બંધાયેલો રહે કે સદા મુક્ત રહે. પ્રથમ બદ્ધ હોય અને પછી મુક્ત બને તો આત્માની એકાંતે નિત્યતા ક્યાં રહી ? આમ એકાંત નિત્ય આત્મામાં પુણ્ય-પાપ અને બંધ-મોક્ષ ન ઘટે.
૮ ૨
એકાંતઅનિત્ય દર્શનમાં પુણ્ય-પાપ અને બંધ-મોક્ષની અસંગતિ—
એકાંત અનિત્ય દર્શનમાં આત્મા એક જ ક્ષણ રહે છે. એક જ ક્ષણમાં પુણ્ય-પાપ એ બેનો ઉદય કેવી રીતે ઘટી શકે ? એ પ્રમાણે એક જ ક્ષણમાં બંધમુક્તિ એ બંને ન ઘટે.૪ (૪)
क्रमाक्रमाभ्यां नित्यानां, युज्यतेऽर्थक्रिया न हि । एकान्तक्षणिकत्वेऽपि युज्यतेऽर्थक्रिया न हि ॥४॥
'
૪) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ——
નિત્યાનાં-આત્મા વગેરે એકાંતનિત્ય વસ્તુમાં, મામાખ્યાં-ક્રમથી કે અક્રમથી (યુગપત્=એકી સાથે) અર્થયિા-અર્થક્રિયા, યુખ્યતે.હિં ન-ઘટતી જ નથી, પ્રાન્તક્ષળિત્તે-આત્મા વગેરે એકાંત અનિત્ય વસ્તુમાં, અપિ-પણ, અર્થયિાઅર્થક્રિયા, યુખ્યતે દ્દિ ન-ઘટતી જ નથી.
૧. અથવા પુણ્ય-પાપ શુભાશુભ ક્રિયાથી ઉત્પન્ન થાય છે. એકાન્ત નિત્ય આત્મામાં ક્રિયા (ચોથા શ્લોકમાં કહેવાશે તેમ) ઘટી શકતી ન હોવાથી પુણ્ય-પાપ પણ ઘટી શકતાં નથી. ૨. અથવા બંધ એટલે વિશિષ્ટ સંયોગ. સંયોગ એટલે અપ્રાપ્તિની પ્રાપ્તિ. આથી બંધ એટલે પૂર્વકાલીન અપ્રાપ્તિરૂપ અવસ્થાનો ત્યાગ અને પ્રાપ્તિરૂપ અવસ્થાનું થવું. એકાંત નિત્ય આત્મામાં આ ઘટે નહિ. આથી બંધ પણ ઘટે નહિ. બંધ વિના મોક્ષ પણ ન ઘટે.
૩. અથવા પ્રથમ ક્ષણે પુણ્ય-પાપને ઉત્પન્ન કરનાર આત્મા બીજી જ ક્ષણે નાશ પામી જવાથી પુણ્ય-પાપના ફળરૂપ સુખ-દુ :ખનો અનુભવ ન થવાથી પુણ્ય-પાપ નિરર્થક બને છે.
૪. અથવા આત્માનો બીજી ક્ષણે નિરન્વય (સર્વથા) નાશ થતો હોવાથી બંધ અને મોક્ષનો આધાર એક જ આત્મા રહેતો નથી. જે આત્મા બંધાયો હતો તેનો નિરન્વય નાશ થઇ જવાથી મોક્ષ કોનો ? જે બંધાય તે જ મુક્ત થાય.