________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-આઠમો પ્રકાશ
૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ આત્મનિ-આત્માને, ાનિત્યે-એકાંતે નિત્ય માનવામાં, સુવતુ: જીયો:-સુખ દુ:ખનો, મો:-અનુભવ, ન સ્વાત્-ન થાય, જ્ઞાન્તાનિત્યરૂપે-આત્માને એકાંતે અનિત્ય માનવામાં, પિ-પણ, મુહતુ:રયો:-સુખ-દુ:ખનો, મોળ:-અનુભવ, 7-ન થાય. એકાંત નિત્ય પક્ષમાં સુખ-દુઃખના અનુભવનો અભાવ
૮ ૧
એકાંત નિરાસ
સુખ અને દુઃખ વિરોધી પદાર્થો હોવાથી એકી સાથે અનુભવી શકાય જ નહિ, ક્રમથી જ અનુભવી શકાય. ક્રમથી સુખ-દુ :ખને અનુભવે તો આત્મા સર્વથા નિત્ય ન રહી શકે, કારણ કે સુખનો અનુભવ કર્યા પછી દુઃખનો અનુભવ કરનાર આત્મા સુખીરૂપે નાશ પામીને દુ :ખી રૂપે ઉત્પન્ન થાય. એ પ્રમાણે દુ :ખનો અનુભવ કર્યા પછી સુખનો અનુભવ કરનાર આત્મા દુ :ખીરૂપે નાશ પામે અને સુખી રૂપે ઉત્પન્ન થાય. આથી એકાંત નિત્ય આત્મા સદા એકલું સુખ જ ભોગવી શકે કે સદા એકલું દુ :ખ જ ભોગવી શકે. આમ આત્માને એકાંત નિત્ય માનવામાં સુખ-દુ :ખ એ બેનો અનુભવ ન થઇ શકે.
એકાંત અનિત્ય પક્ષમાં સુખ-દુઃખના અનુભવનો અભાવ—
પૂર્વે કહ્યું તેમ એકી સાથે સુખ દુઃખ બંને અનુભવી શકાય નહિ. ક્રમથી પણ ત્યાંરે જ અનુભવી શકાય કે જો આત્મા બીજી (વગેરે) ક્ષણે રહેતો હોય. એકાંત અનિત્યવાદીના મતે તો બીજી જ ક્ષણે આત્મા નાશ પામે છે. બીજી ક્ષણે નાશ પામતો એક જ જીવ ક્રમથી સુખ-દુ :ખ બંનેનો અનુભવ કેવી રીતે કરી શકે ? (૨)
पुण्यपापे बन्धमोक्ष, न नित्यैकान्तदर्शने । મુખ્યપાપે વધમોક્ષૌ, નાનિêાન્તવર્ણને રૂ। ૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ——
નિત્યાતવર્ગને-આત્માને એકાંતે નિત્ય માનનાર દર્શનમાં=મતમાં, પુખ્યપાપેપુણ્ય-પાપ અને, વધમોક્ષૌ-બંધ-મોક્ષ, ન-ઘટતા નથી, અનિત્થાન્તવર્ણને આત્માને એકાંતે અનિત્ય માનનાર દર્શનમાં=મતમાં પણ, પુણ્યપાવે-પુણ્ય-પાપ અને, વધમોક્ષૌબંધ-મોક્ષ, ન-ઘટતા નથી.
એકાંતનિત્ય દર્શનમાં-પુણ્ય-પાપ અને બંધ-મોક્ષની અસંગતિ—
