________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-સાતમો પ્રકાશ
૭૩
જગત્કર્તૃત્વ નિરાસ
સ્વેચ્છાથી પ્રવૃત્તિ કરે છે. આથી વિશ્વનિર્માણ સ્વેચ્છાથી કરે છે. વિશ્વનિર્માણનું કોઇ પ્રયોજન ન હોવા છતાં ઇશ્વરને વિશ્વ નિર્માણની ઇચ્છા થઇ જાય છે એથી વિશ્વનિર્માણ કરે છે.
જે આ જગતનો નિર્માતા છે તેને બીજાઓએ અશરીરી તરીકે સ્વીકાર્યો છે. સ્વયં અશરીરી એવા તેની વિશ્વનિર્માણમાં પ્રવૃત્તિ જ સંગત નથી. જે સ્વયં અસિદ્ધ હોય તે બીજાઓને સાધવા માટે સમર્થ ન હોય.
પૂર્વપક્ષ : આ ભગવાનની સર્વત્ર અપ્રતિહત ઇચ્છા જ વિશ્વનિર્માણમાં સમર્થ છે. નિરર્થક દેહથી શું ?
ઉત્તરપક્ષ ઃ ઇચ્છા અભિલાષારૂપ છે. અભિલાષા તો શરીરવાળા જ આત્મામાં ઘટે. સર્વ ઇચ્છાસમૂહનો નાશ થાય ત્યારે શરીરનો અભાવ થાય. તેથી શરીર રહિત ઇશ્વરનું વિશ્વનિર્માણ અસંગત છે. - પૂર્વપક્ષ : કંઇ પણ પ્રયોજનને આશ્રયીને કંઇ પણ પ્રયોજન હોવાથી
ઇશ્વર વિશ્વનિર્માણમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. : - ઉત્તરપક્ષ આ બરોબર નથી. વિચારપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારા પુરુષો કોઇ પણ પ્રવૃત્તિ ઇષ્ટપ્રાપ્તિ માટે અને અનિષ્ટપરિહાર માટે કરે છે. જેની સમસ્ત ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થઇ ગઇ છે તેવા ઇશ્વરમાં ઇષ્ટપ્રાપ્તિ અને અનિષ્ટપરિહાર સંભવતા નથી. તેથી ઇશ્વરને શું પ્રયોજન હોય ? ' પૂર્વપક્ષ કૃતકૃત્ય ઇશ્વરને ભલે પ્રયોજન ન હોય, પણ ઇશ્વર ક્યારેય બીજાની આજ્ઞાથી પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. જગતમાં એનું સામર્થ્ય અસ્મલિત છે. તેથી સ્વતંત્રતાને પામેલા ઇશ્વર જે ઇચ્છે તે કરે છે. આથી સ્વતંત્રતાથી વિશ્વ-નિર્માણ અને વિશ્વસંહાર કરીને ક્રીડા કરે છે. (૨) આ પૂર્વપક્ષનો ઉત્તરપક્ષ ત્રીજી ગાથામાં છે.
આચાર્ય જવાબ આપે છે– ... क्रीडया चेत्प्रवर्तेत, रागवान् स्यात् कुमारवत् ।
कृपयाथ सृजेत्तर्हि, सुख्येव सकलं सृजेत् ॥३॥
