________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-ચોથો પ્રકાશ
૩૫
દેવકૃત ૧૯ અતિશય
પ્રમોદ - જેમના સર્વ દોષો નાશ પામી ગયા છે અને જે વસ્તુ તત્ત્વને જોવામાં તત્પર છે, એવા ગુણી જીવોના ગુણમાં હર્ષ તે પ્રમોદ ભાવના.
કરુણા- દીન, દુઃખી અને ભય પામેલા વગેરે જીવસમૂહનાં દુઃખોને દૂર કરવા માટે જે ચિંતન કરવામાં આવે તે કરુણા ભાવના.
માધ્યસ્થ– નાસ્તિક અને નિર્દય વગેરે ગુણહીન જનો વિષે માધ્યચ્ય (=રાગ-દ્વેષનો અભાવ) રાખવું તે માધ્યચ્ય ભાવના. (૧૫)
चतुर्थप्रकाशः ( આ પ્રમાણે કર્મક્ષયથી થનારા અતિશયોને કહીને ચોથા પ્રકાશમાં દેવકૃત અતિશયોનો પ્રારંભ કરતા સ્તુતિકાર કહે છે –
मिथ्यादृशां युगान्तार्कः, सुटशाममृताञ्जनम् ।
तिलकं तीर्थकृल्लक्ष्याः , पुरश्चक्रं तवैधते ॥१॥ ૧) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – . ધર્મચક્ર– હે કરુણાસિંધુ ! તવ-આપના, પુર:-આગળના ભાગમાં, મધ્યાદેશ-મિશ્રાદષ્ટિઓને માટે, યુપીતા-પ્રલયકાળના સૂર્ય સમાન, સુદશા-સમ્યગ્દષ્ટિઓને માટે, અમૃતાનમ-અમૃતના અંજન તુલ્ય અને, તીર્થની :-તીર્થકરોની પરમ અરિહંતપણું આદિ લક્ષ્મીના, તિનર્જ-તિલક સમાન, વર્જ-ધર્મચક્ર, અઘતે શોભે છે'
. હે ધર્મચક્રી ! સમવસરણમાં બેઠેલા અને ભવ્યલોકના અનુગ્રહ માટે પૃથ્વી પર વિચરતા એવા આપની આગળ ધર્મચક્ર શોભે છે. આ ધર્મચક્ર વિચિત્ર * આરાઓની શ્રેણિથી શોભે છે. તેણે ફેલાતા પ્રબળ તેજસમૂહથી આકાશના મધ્યભાગરૂપ
૧. ધર્મચક્ર, ધર્મધ્વજ (ઇન્દ્રધ્વજ), બે ચામર, પાદપીઠ સહિત સિંહાસન અને ત્રણ છત્ર આ
પાંચ અતિશયો ભગવાન જ્યાં જ્યાં વિહાર કરે છે ત્યાં ત્યાં આકાશમાં સાથે ચાલ્યા કરે છે, અને જ્યાં જ્યાં ભગવાન બેસે છે ત્યાં ત્યાં નીચે મુજબ ઉપયોગમાં આવે છે. ધર્મચક્ર અને ધર્મધ્વજ આગળના ભાગમાં રહે છે, ચામરો વીંઝાય છે, પાદપીઠ પર ચરણોનું સ્થાપન થાય છે. સિંહાસન ઉપર ભગવાન બિરાજે છે. છત્રો મસ્તક ઉપર રહે છે.
