________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-ચોથો પ્રકાશ ૩૬
દેવકૃત ૧૯ અતિશય
ગુફાને જટાવાળી કરી નાખી છે. પરમતના બળવાન સર્વચક્રોને કરી નાખ્યા છે. દૂર મિથ્યાદ્દષ્ટિઓ માટે અત્યંત મુશ્કેલીથી જોઇ શકાય તેવું હોવાથી પ્રલયકાળના ભયંકર સૂર્યમંડલ જેવું છે. સમ્યગ્દષ્ટિઓ માટે શ્રદ્ધારૂપી નેત્રોને વિશેષ નિર્મળ ક૨વાથી અમૃતના અંજન જેવું છે. સદ્નચરણ આદિથી યુક્ત હોવાથી તીર્થંકરની લક્ષ્મીનું તિલક=ભાલનું ભૂષણ છે.
મિથ્યાદષ્ટિ—તત્ત્વભૂતપદાર્થોના દર્શન પ્રત્યે મિથ્યા=વિપરીતદૃષ્ટિ (=વિચાર) છે જેમની તે મિથ્યાદ્દષ્ટિ. પહેલા ગુણસ્થાને રહેલા જીવો મિથ્યાદષ્ટિ છે:
'સમ્યગ્દષ્ટિ—સમ્યગ્≠તત્ત્વભૂત પદાર્થોને જોનારી દષ્ટિ (=વિચાર) છે જેમની તે સમ્યગ્દૃષ્ટિ.
તીર્થંકર લક્ષ્મી— ચાર પ્રકારનો સંઘ તે તીર્થ. તીર્થને કરે તે તીર્થંકર. પરમઅરિહંત પદ રૂપ સંપત્તિ એ તીર્થંકરોની લક્ષ્મી છે.
તીર્થંકરોના હવે કહેવાશે તે ધર્મચક્ર વગેરે અતિશયો જન્મથી થનારા નથી, અને કર્મક્ષયથી પણ થનારા નથી, કિંતુ તેમના પ્રભાવથી પ્રેરાયેલા દેવોથી જ કરાય છે. (૧)
તથા—
एकोऽयमेव जगति, स्वामीत्याख्यातुमुच्छ्रिता । उच्चैरिन्द्रध्वजव्याजात्, तर्जनी जम्भविद्विषा ॥२॥
૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ——
ઇન્દ્રધ્વજ—
આ શ્લોકમાં કવિ કલ્પના કરે છે કે ભગવાનની સાથે રહેતો ઇંદ્રધ્વજ એ ઇંદ્રધ્વજ નથી, કિંતુ, જ્ઞાતિ-ત્રણ લોકમાં, અયમેવ-આ જ, .:-એક, સ્વામીસ્વામી છે, કૃતિ-એમ, આવ્યાનું-કહેવા માટે, સત્ત્ત:-ઉંચા, ફન્દ્રધ્વનવ્યાપાત્ઇંદ્રધ્વજના બહાને, નવિદ્વિષા-ઇન્દ્ર, તર્નની-તર્જની (અંગૂઠા પાસેની) આંગળી, ઉદ્ભૂિતા-ઉંચી કરી છે.
૧. સમ્યગ્દષ્ટિ શબ્દ પ્રસિદ્ધ હોવાથી અહીં સુદર્ શબ્દના સ્થાને સમ્યવૃષ્ટિ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. મુશ્ અને સમ્યગ્દષ્ટિ એ બંનેનો અર્થ એકજ છે.
