Page Text
________________
सी....
ગ્રન્થબાહ્ય એટલે કે માનસિક ભાવમંગલ કરેલું હોવાથી અથવા વિદનના અત્યંત અભાવમાં (મંગલવિના) કાર્યની (ગ્રન્થની) સમાપ્તિ સ્વરૂપ વ્યતિરેક વ્યભિચારની આપતિ તમે આપી શકશો નહીં. વળી કાદમ્બરી વિગેરે ગ્રન્થમાં મંગલ કરાયે છતે વિદનના બહુલપણાથી, (વિનો ઘણા હોવાથી) અથવા ગ્રન્થને અનુરૂપ મંગલનો અભાવ છે. તેથી મંગલરૂપ કારણ હોતે છતે પણ સમાપ્તિ રૂપકાર્યનો અભાવ છે. તેથી અન્વયવ્યભિચાર આવશે તેવું તમે કહી શકશો નહીં. આમ થવાથી મંગલ એ કારણ અને સમાપ્તિ એ કાર્ય એ રીતે કાર્યકારણભાવ માનવામાં કોઈ ક્ષતિ નથી....
ग्रन्थ-प्रयोजनम् - प्रमाणनयतत्त्वव्यवस्थापनार्थमिदमुपक्रम्यते ॥१-१॥
પ્રમાણ અને નયના સ્વરૂપના નિર્ણય માટે આ શાસ્ત્રનો આરંભ કરીએ छीमे.
प्रकर्षण-संशयादिराहित्येन मीयते-ज्ञायते यत् तत् प्रमाणम्, नीयतेगम्यते श्रुतप्रमाणपरिच्छिन्नैकदेशोऽनेनेति नयः, प्रमाणं च नयश्चेति-प्रमाणनयौ, प्रमाणपदस्य बह्वच्त्वेऽपि अभ्यर्हितत्वात् पूर्वनिपातः, प्रमाण-नययोस्तत्त्वंस्वरूपं प्रमाणनयतत्त्वम् तस्य व्यवस्थापनं प्रमाणनयतत्त्वव्यवस्थापनम् तदेव प्रयोजनं यत्र तत् प्रमाणनयतत्त्वव्यवस्थापनार्थम्, क्रियाविशेषणमेतद्, न तु इदंशब्दनिर्दिष्टस्य शास्त्रस्य, तस्य करणत्वेनैव तत्रोपयोगात् । इदं बुद्धौ प्रतिभासमानं शास्त्रमुपक्रम्यते-बहिः शब्दरूपतया प्रारभ्यते । "प्रयोजनमनुद्दिश्य मन्दोऽपि न प्रवर्तते'' इति न्यायेन प्रयोजनमन्तरा प्रेक्षावत्प्रवृत्त्यनुपलम्भादिदमादिवाक्यं प्रयोजनं प्रतिपादयितुं शास्त्रादावुपन्यस्तम् । अत्र बौद्धाः वदन्ति- इदमादिवाक्यं प्रयोजनमभिधातुं नाऽलम्, प्रयोजनगोचरसंशयोत्पादकत्वेनैव तस्य चरितार्थत्वादिति । तदसत्, आदिवाक्यं विनैव शास्त्रमात्रावलोकनेनापि इदं शास्त्रं सप्रयोजनमप्रयोजनं वा? इति प्रयोजनभावाभावपरः संशयः समाविर्भवति तथा च न तदर्थमादिवाक्यमावश्यकम् अपि तु प्रयोजनप्रतिपादकत्वेनैव सप्रयोजनमिति मन्तव्यम् ॥१॥
प्रकर्षेणेति.- संशयाहि होषोथी रहित ४९॥य ते प्रभाडेवाय छे.
| SR No. | 005872 |
| Book Title | Pramannaytattvalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahayashashreeji |
| Publisher | Omkarsuri Gyanmandir |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 348 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |