________________
पञ्चम परिच्छेदः
( प्रभाशन) विषय प्रमेयनुं स्व३५)
इत्थं प्रमाणस्य स्वरूपसंख्ये समाख्याय विषयमाचक्षते - હવે પ્રમાણનો વિષય બતાવે છે.
तस्य विषयः सामान्य-विशेषाद्यनेकान्तात्मकं वस्तु ॥५- १ । તે પ્રમાણનો વિષય સામાન્ય અને વિશેષાદિ અનેક ધર્માત્મક વસ્તુ છે. तस्य प्रमाणस्य । अत्रेदं बोध्यं सत्ताऽद्वैतवादिनो वेदान्तिनः सामान्यमेव तत्त्वमङ्गीकुर्वन्ति न तु विशेषरूपम् । बौद्धाः विशेषानेव स्वीकुर्वन्ति न तु सामान्यम् । नैयायिकाश्च यद्यपि सामान्यं विशेषाश्चेत्युभयमपि प्रमाणयन्ति तथाऽपि तयोः संर्वथा पृथग्भावमभ्युपगच्छन्ति ।
तदेतत्पक्षत्रयमपि न समीचीनम्, सामान्य- विशेषात्मकस्यैव वस्तुनः प्रमाणेन प्रतीयमानत्वाद्, न हि गौरियुक्ते सामान्यमेव प्रतीयते विशेष एव वा, अपि तु यथा खुर- ककुत्-सास्ना- - लाङ्गूल-विषाणाद्यवयवसंपन्नं वस्तुरूपं सामान्यं सर्वव्यक्त्यनुयायि प्रतीयते तथैव महिष्यादिव्यावृत्तिरपि प्रतीयते, नहि सामान्यं विहाय विशेषः कुत्रचिदुपलभ्यते विशेषं विहाय सामान्यं वा । तदुक्तम्
" निर्विशेषं हि सामान्यं भवेत् खरविषाणवत् । सामान्यरहितत्वेन विशेषास्तद्वदेव हि ॥ "
तदेवं वस्तुनः सामान्य- विशेषात्मकत्वस्य प्रतीयमानत्वेऽपि तदुभयैकान्तवादः स्वतन्त्रवादश्च प्रतीतिपराहत एवेति संक्षेपः ॥ १ ॥ इदानीं हेतुद्वयेन वस्तुनः सामान्यविशेषात्मकत्वं प्रसाधयन्तिटीडार्थ-तस्य= भूणसूत्रमां आपेस तस्य शब्दथी ते प्रभाषा ज्ञान से તે જ્ઞાનનો વિષય સામાન્ય અને વિશેષસ્વરૂપ વસ્તુ છે તેમ જાણવું.
૧૯૩
