Page Text
________________
નથી કારણ કે તે બન્ને જુદા જુદા હોય ત્યારે તથા તે બન્ને સમુચિત હોય ત્યારે વ્યભિચાર જણાતો હોવાથી તે બન્નેને કારણો માનવા યોગ્ય નથી.
ज्ञानस्य तदुत्पत्ति-तदाकारताभ्यां प्रतिनियतार्थप्रकाशत्वमिति बौद्धमतं, तथाहि-ते वदन्ति-घटादुत्पन्नत्वाद् घटाऽऽकारत्वाच्च घटज्ञानं घटस्यैव प्रकाशकं नान्यस्य, अर्थादनुत्पत्रस्य अतदाकारस्य च ज्ञानस्य सर्वान प्रत्यविशेषात् कथं तस्य प्रतिनियतवस्तुव्यवस्थापकत्वं स्यात् ?
तन्न शोभनम्, व्यभिचारोपलम्भात्, तथाहि-किं ज्ञानस्य व्यस्ताभ्यां तदुत्पत्ति-तदाकारताभ्यां वस्तुव्यवस्थापकत्वं भवेत्, समस्ताभ्यां वा ? प्रथमपक्षे कपालक्षणो घटान्त्यक्षणस्यव्यवस्थापकः स्याद्, कपालस्य घटादुत्पन्नत्वात् तत्र केवलायास्तदुत्पत्तेः सत्त्वाद, एवं स्तम्भः स्तम्भान्तरस्य च व्यवस्थापकः स्यात् तत्र केवलायास्तदाकारताया विद्यमानत्वात् । समस्ताभ्यामिति द्वितीयपक्षे तु घटोत्तरक्षण: पूर्वघटक्षणस्य व्यवस्थापको भवेत्, तत्र तदुत्पत्ति-तदाकारतयोरुभयोर्विद्यमानत्वात् । यद्युच्येत तदुत्पत्ति-. तदाकारतयोर्विद्यमानत्वेऽपिज्ञानस्यैव विषयव्यवस्थापकत्वं नार्थस्य, तस्य जडत्वात्, तदपि नावितथं, समानार्थसमनन्तरप्रत्ययोत्पन्नज्ञानैर्व्यभिचारात् । तत्र तदुत्पत्ति-तदाकारतयोर्विद्यमानत्वेऽपि पूर्वज्ञानक्षणव्यवस्थापकत्वाऽभावात् तस्मान्न तदुत्पत्ति-तदाकारताभ्यां ज्ञानस्य विषयव्यवस्थापकत्वम्, अपि तु ज्ञानाऽऽवरणीयकर्मणः क्षयक्षयोपशमाभ्यामेवेति दिक् ॥ ४७ ॥
ટીકાર્થ-જ્ઞાન તે તત્પત્તિ અને તદાકારતા વડે પ્રતિનિયત અર્થનું પ્રકાશક છે એમ બૌદ્ધનો મત છે તેઓ આ પ્રમાણે કહે છે
ઘટથી જ ઉત્પન્ન થયેલું અને ઘટના આકારને ધારણ કરનારું એવું જે ઘટજ્ઞાન છે તે ઘટને જ જણાવનાર બને છે. અન્યને નહીં, કારણ કે શેય વિષયથી નહીં ઉત્પન્ન થયેલા, અને અતદાકારતાવાળા, જ્ઞાનનું સર્વે પદાર્થો પ્રત્યે સમાનપણું હોવાથી તે જ્ઞાન અમુક ચોક્કસ વસ્તુને જણાવનાર કઈ રીતે થાય? એટલે કે ઘટનામના પદાર્થનું જ્ઞાન કરતી વખતે તે જ્ઞાનમાં ઘટ દ્વારા ઉત્પત્તિ અને ઘટનો આકાર હોય તો જ આ ઘટ છે એવો બોધ તે જ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે પરંતુ જો જ્ઞાનથી, તે પદાર્થ ઉત્પન્ન થતો ન હોય કે તે પદાર્થનો આકારવિશેષ જ્ઞાનમાં ન હોય તો આ ઘટ જ છે, પટ નથી. એવો પ્રતિનિયત બોધ થઈ શકે નહીં,
૧૯૦
| SR No. | 005872 |
| Book Title | Pramannaytattvalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahayashashreeji |
| Publisher | Omkarsuri Gyanmandir |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 348 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |