Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
‘સ્વચિત્ત સ્વરૂપ’-એટલે આત્માના પરિણામ સ્વરૂપ આત્મસ્વભાવ, તેને અનુકારી એટલે તેને અનુકૂળ પરિણામ અર્થાત્ આત્મસ્વભાવમાં રમણતા.
આમ વિભાવ(પુદ્ગલ)માં અનાસક્તભાવ અને સ્વભાવ(આત્મસ્વરૂપ)માં રમણતા એ પ્રત્યાહારનું લક્ષણ છે. સ્થિરાદૃષ્ટિવાળો જીવ સહજ રીતે જ ઇન્દ્રિયોનો માલિક હોય છે, પણ ગુલામ હોતો નથી. તેનો ઇન્દ્રિય કે મનનો ઉપયોગ પાપરૂપ નથી હોતો, પણ પાપના નિરોધ રૂપ જ હોય છે. આ દૃષ્ટિવાળા જીવો પાપપ્રવૃત્તિ સર્વથા કરતા જ નથી એમ ન કહી શકાય. કર્મના ઉદયના કારણે લોભ, કામ આદિને વશ થઇને તે પાપપ્રવૃત્તિ કરતા હોય છે; પણ એટલું ચોક્કસ કે તેમાં તેમની અંશમાત્ર પણ રુચિ હોતી નથી. તેમને સખેદ પાપપ્રવૃત્તિ હોય છે. તેથીજ તેમની પાપપ્રવૃત્તિને સંવેગસાર કહી છે. તે કર્મજન્ય જ હોય છે.
૩૧
પ્રથમની ચાર દૃષ્ટિમાં અજ્ઞાનથી થયેલ પાપપ્રવૃત્તિમાં, પાપની રુચિ પૂર્વકની પાપપ્રવૃત્તિ હોય છે અને પાંચમી સ્થિરાદષ્ટિમાં પાપની રુચિ વગર કેવલ અભિલાષાથી થયેલ કર્મજન્ય પાપપ્રવૃત્તિ હોય છે. અર્થાત્ વિવેકયુક્ત વગર રુચિથી ખેદપૂર્વકની અને કર્મના વિશિષ્ટ ઉદયથી તે થાય છે. તેમ જ છઠ્ઠી કાન્તાદૃષ્ટિમાં કર્મજન્ય પાપપ્રવૃત્તિમાં અભિલાષા કે રુચિ હોતી નથી.,
જગતના જીવો જેમ અશાતાવેદનીય, ભોગાંતરાય, લાભાંતરાય આદિ કર્મોની સામે લડતાં હોય છે, રોગ-દરિદ્રતા, દુઃખ આદિ અનિષ્ટો ન આવે તે માટે તેઓ સતત પ્રયત્ન કરતા હોય છે; છતાં કર્મ બળવાન હોય તો એ અનિષ્ટો તેમને ભોગવવાં પડે છે; એમ આ સ્થિરાદષ્ટિવાળા જીવો સતત મોહનીયકર્મની સામે લડતા જ હોય છે. તેની સાથે તેમને સંઘર્ષ સતત ચાલુ જ હોય છે. છતાં કર્મ પ્રબળ હોય તો મોહનો ઉદય તેમને પરવશ બનાવે છે. લોભ આદિ તેની પાસે પાપપ્રવૃત્તિ કરાવે છે; છતાં પેલા જીવોને જેમ રોગ આદિમાં રુચિ નથી, ખેદ જ છે, તેમ આ જીવોને આ બધી પાપપ્રવૃત્તિમાં રુચિ નથી, ખેદ જ હોય છે. ‘તમલોહગોલકપદન્યાસ તુલ્ય’ અર્થાત્ તપાવેલા લોઢાના ગોળા ઉપર પગ મૂકવો પડે તો માણસ જે રીતે મૂકે (મૂકીને તરત જ ઉપાડી લે) એ રીતે આ જીવો પાપની પ્રવૃત્તિ અરુચિથી જ કરતા હોય છે. આ સાચું છે, સારું છે, કરવા જેવું છે, એમ માનવું તે રુચિ કહેવાય છે. સમકિતી જીવોને કર્મના ઉદયના કારણે પાપપ્રવૃત્તિનો અભિલાષ થાય, દા.ત. પૈસા કમાવાનું મન થાય પણ તેને કદી તે સારું-કરવા જેવું માને નહિ. તેમાં તેમની રુચિ ન હોય.
સૂક્ષ્મબોધ, ભ્રાન્તિદોષનું વર્જન અને પ્રત્યાહાર એ ત્રણેય અંગો એકબીજાનાં કારણ અને પૂરક છે. જેમકે સૂક્ષ્મબોધ હોય એટલે ભ્રાન્તિ ન હોય અને પ્રત્યાહાર હોય.એ
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |