Page Text
________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
૨૨ સાધુસંતોને નમતો હોય છે, પણ આ યોગબીજોવાળો આદિધાર્મિક જીવ બધા મતમાં રહેલા પણ જે ગુણિયલ હોય એવા જ સાધુ-સંતોને નમે છે.
ગુણિયલ ગુરુની તે વૈયાવચ્ચ કરે છે તેમાં પણ એનો સંપૂર્ણ વિવેક હોય છે. જે પુરુષની ભક્તિ કરવી છે તેને શું હિતકાર છે? શું અહિતકાર છે? કાળ કયો છે? અવસ્થા કઈ છે? તેને પોતાને સ્વ વડે કઇ રીતે ઉપકાર કે અપકાર થાય તેમ છે? એ બધો વિચાર કરીને ભગવાનની આજ્ઞાનુસાર વિધિપૂર્વકની તે વૈયાવચ્ચ કરે છે. આમ ગુણવાન ગુરુની ભક્તિ-વૈયાવચ્ચ એ બીજું યોગબીજ છે.
(૩) સહજ ભવવૈરાગ્ય - મિત્રાદષ્ટિવાળા જીવો જે યોગબીજોનો સંચય કરે છે તેમાં ત્રીજા નંબરનું યોગબીજ છે, સહજ ભાવવૈરાગ્ય. “સહજ' શબ્દનો પ્રયોગ કરીને દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્યનો નિષેધ કર્યો છે. ઈષ્ટનો વિયોગ, અનિષ્ટનો સંયોગ એવા બધા દુઃખના નિમિત્તોથી ત્રાસીને સંસાર ઉપર ઉગ થાય એ દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય છે. દુઃખથી ગભરાવું તેને શાસ્ત્રમાં આર્તધ્યાન કહ્યું છે. જો કે દુ:ખના નિમિત્તે પણ વૈરાગ્ય પામનારા જીવો સંસારમાં કોઈક ભાગ્યે જ મળે છે. ઘણા જીવો તો એવા પ્રસંગોમાં ક્યાંક બીજાને ગાળો આપે છે, અથવા ક્યાંક માથું પછાડીને મરે છે, પણ વૈરાગ્ય પામીને ધર્મ કરવા પ્રેરાતા નથી. આમ દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય પણ દુર્લભ છે. પણ મોક્ષમાર્ગમાં એવો વૈરાગ્ય એ સીધો હિતકર નથી. તેમાં પ્રવેશ માટે તો એકમાત્ર જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય જ જોઈએ.
અપુનબંધક અવસ્થાથી માંડીને જીવ તાત્ત્વિક જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય પામ્યો છે. જેમ-જેમ તે વધુ ને વધુ તત્ત્વચિંતન કરતો જાય છે. તેમ-તેમ તેનો વૈરાગ્ય વધુને વધુ દૃઢ બનતો જાય છે. તેને સંસારનાં પૌદ્ગલિક સુખો દુઃખરૂપ જ ભાસતાં હોય છે. એકમાત્ર આત્માના ગુણોમાં જ તેને સુખકારીપણાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રસંગે પ્રસંગે તે સંસારની કટુતાનો જ વિચાર કરતો હોય છે. આમ આ મિત્રાદષ્ટિવાળા જીવને શરીર, ઇંદ્રિય, કર્મ આદિ કોઈપણ જાતનો જડનો સંયોગ એ દુઃખદાયી જ લાગે છે. પુણ્યકર્મનો સંયોગ પણ તેને ઈષ્ટ લાગતો નથી. કારણકે તેના વિપાકથી મળતાં સુખો પણ પરિણામે દુઃખફલક જ છે એમ તેને મનમાં દઢ રીતે સમજાઈ ગયું છે. આત્મિક ગુણોનો સંપૂર્ણ ઉઘાડ મોક્ષમાં જ છે અને તેથી મોક્ષમાં જ સાચું સંપૂર્ણ સુખ છે; એ સમજાવાથી આ જીવોને મુક્તિનો રાગ પહેલવહેલી વખત અહીં પ્રગટે છે. આની પૂર્વભૂમિકાઓમાં મુક્તિનો અદ્વેષ, મુક્તિની જિજ્ઞાસા એ ક્રમિક વિકાસની અવસ્થાને પામેલા જીવને હવે તત્ત્વચિંતન દ્વારા તેમાંથી મુક્તિનો રાગ ફલિત થાય છે. માટે આ જીવ હવે જે કાંઈ ધર્માનુષ્ઠાન કરે છે તે પરભાવથી છૂટવા માટે અને આત્મિક ગુણોની પ્રાપ્તિ માટે જ કરે છે. •
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |