Anekantvad

SR No.: 005869
Original Sutra Author: N/A
Author: Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2001
Total Pages: 160
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 85

ન
ઉપર તમારો કાબૂ હોય તો તમે મરો ખરા ? હટ્ટા-કટ્ટા થઈને જ ફરો ને ? તમારી ઇચ્છા મુજબ જ ખાઓ-પીઓ ને ? પણ હમણાં જો શરીર ના પાડે તો ખાધા વગર ચૂપચાપ બેસી જાઓ ને ? અને કાચ ખાઈ પણ લીધું તો પચે ખરું ? ઝાડો પણ તમારી ઇચ્છા મુજબ ઊતરે છે ખરો ? તમારી ઇચ્છા મુજબ હાર્ટ-કીડની ચાલે છે ? ફેઇલ કરવાની ઇચ્છા ન હોય તો પણ ફેઇલ થઈ જાય છે ને ? માટે જે વસ્તુ ઉપર તમારો કાબૂ નથી તેને તમારી કેમ સ્થાપિત કરી શકો ? એટલા જ માટે જડ વસ્તુ ઉપર તમારું વર્ચસ્વ નથી, તેથી તેને સાચા અર્થમાં તમારી માલિકીનું કહી શકાતું નથી. માટે આ બધું મિથ્યા અભિમાન છે. જેના ઉપર તમે નિયંત્રણ રાખી શકતા નથી અને કહો કે આ મારું છે, તે કેમ મનાય? અપેક્ષાએ નિશ્ચયનયની આ વાત સાચી છે. માટે બન્ને નયના અભિગમ સ્વીકારવા પડશે. નિશ્ચયનય કહેશે-તમારી જાતે, સ્વપરિબળથી, સ્વભુજાથી કમાયેલા પૈસાને મારા કહો તો તે પણ ખોટું છે. હું એટલે આત્મા, આત્માના ગુણ એ મારા. એ સિવાયનું બધું પરાયું. આ રીતે અધ્યાત્મમાં પણ સાપેક્ષતા જોડાય. માટે નિશ્ચયનય-વ્યવહારનય દ્વારા કઈ રીતે સાપેક્ષતા આવે તે બરાબર સમજો.
(૧) સમ્યગ્ અનેકાન્તવાદ (૨) સમ્યગ્ એકાન્તવાદ (૨) મિથ્યા એકાન્તવાદ
(૧) મિથ્યા અનેકાન્તવાદ
આ બરાબર સમજશો તો અધ્યાત્મની સાધનામાં, મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધી શકશો. તમારામાં સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિ આવી જશે તો તમે કદાગ્રહશૂન્ય બની જશો. પછી કોઈપણ વાત આવે તો સમ્યગ્ અપેક્ષાએ સ્વીકારતા થઈ જશો અને મિથ્યા અપેક્ષા હશે તો અસ્વીકારતા થઇ જશો. જો સ્યાદ્વાદ દષ્ટિ બરાબર કેળવશો તો તમે સમ્યગ્ રીતે સર્વ વિધાનોનું પરિશીલન કરી શકશો.
દ્રવ્યપૂજા અને વસ્ત્રોપકરણ બાબતમાં સ્યાદ્વાદ :
જેમકે પૂજામાં. સાધુએ દ્રવ્યપૂજા કરવી વાજબી નથી. સાધુ દ્રવ્યપૂજા કરે તો તે તેને માટે અધર્મ છે. તેથી સાધુની ભૂમિકા માટે આ વિધાન સ્વીકારાય, પરંતુ શ્રાવક માટે તો તે ધર્મ બનશે. એટલે દ્રવ્યપૂજા સાધુની ભૂમિકાની અપેક્ષાએ અધર્મ બનશે અને સાધુને દ્રવ્યપૂજા કરવાનું મન થાય તો પણ તેને પાપ લાગે, તેને સાધુપણું છોડવું પડે, એટલે નીચલી ભૂમિકાએ આવવું પડે. માટે સાપેક્ષતાથી વિધાન આવશે, અને આ સમન્વયદૃષ્ટિ છે. જો દ્રવ્યપૂજાનું ખંડન શ્રાવકની અપેક્ષાએ કરીએ તો ખોટું છે અને દ્રવ્યપૂજા એકાન્તે ધર્મ છે તેમ કહેવાનું ચાલુ કરીએ તો પણ ખોટી વાત છે. માટે આપણે સ્થાનકવાસીની સાથે સંમત નથી. તેઓ તો એમ જ માને છે કે પૂજામાં હિંસા છે, માટે કરાય જ નહીં. ત્યાં સ્યાદ્વાદની દૃષ્ટિ નથી, માટે આપણી સંમતિ નથી.
અનેકાંતવાદ
૭