________________
વાસ્તવિકતા સાથે થોડો પણ મેળ બેસે તો આંશિક સત્ય થાય. નય અંશને પકડે છે, માટે નયોને પકડીને પૂર્ણ સત્યને પામવાનું છે. પણ આનું વર્ણન આગળ લઈશું. વ્યવહારમાં પણ આગળ કહેલું બધું સાચું ક્યારે ? જો અપેક્ષાએ બોલો તો જ, અને વાસ્તવિકતા સાથે મેળા ખાય તેવું બોલો તો જ; જેમ કે સૂંઢની અપેક્ષાએ હાથી કમાન જેવો છે, કાનની અપેક્ષાએ હાથી સૂપડા જેવો છે. હું તમને પૂછું છું કે તમારા જીવનમાં સાપેક્ષતા છે? તમારે તીર્થંકરના સિદ્ધાંત સાથે લેવાદેવા ખરી? એમના સિદ્ધાંતોને પકડો છો? સમજો છો? અપનાવો છો? કે પછી બધું લોલ લોલ ચાલે છે? કે પછી સાચું જૈનત્વ પામવામાં રસ નથી ? દુનિયા જે રીતે જાણે અને - સમજે, તેના કરતાં જૈનની મનોદશા-વિચારધારા જુદી હોવી જોઈએ.
હિંસા-અહિંસામાં અનેકાન્તવાદ:
ઘણાબેવકૂફો એવું બોલે છે કે “મહાવીરની વિશેષતા એ છે કે તેમણે આચારમાં અહિંસા બતાવી છે, અને વિચારમાં અનેકાન્તવાદ બતાવ્યો છે.” ગાંધીજી રાધાકૃષ્ણન, અરે ! ઘણા અમારા સાધુઓ પણ તથા આચાર્યો પણ આવું બોલે છે. ખબર નહિ આવું કયા શાસ્ત્રમાંથી પકડી લાવ્યા છે. આચારમાં અહિંસા પણ એકાન્ત છે કે અનેકાન્ત છે? કોઈ એવો આપણા ધર્મનો આચાર નથી કે જેમાં અનેકાન્તવાદ ન હોય. પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિમાં અનેકાન્તવાદ છે. ભગવાને કહ્યું કે એક કંથવાની પણ જો સ્વાર્થ ખાતર હિંસા કરી તો પાપ છે, કર્મ બંધાય છે અને જો તે વખતે તીવ્ર ભાવ હોય તો અસંખ્ય ભવ સુધી દુર્ગતિમાં જવાનું થાય. અહિંસાને જયારે સ્થાપિત કરવાની આવી ત્યારે નાનામાં નાની હિંસાને વખોડી, પરંતુ જ્યારે ન્યાય-નીતિ-ધર્મનો પ્રશ્ન આવે ત્યારે હિંસાનો વિચાર કરવાનો નથી તેમ કહ્યું. .
સભા:- સાહેબજી ! એકાદ દાખલો આપો.
સાહેબજી:- પ્રસંગ આવે ધર્મ ઉપર આપત્તિ આવતી હોય, જેમ કે ગુંડા-બદમાશ દહેરાસર લૂંટવા આવી રહ્યા છે, અને તમને ખબર પડી, તો તે વખતે તમારે શું કરવાનું? કહ્યું કે દોડી જવાનું, તે વખતે મારામારી પણ કરવી પડે. અહીંયાં કાંઈ અહિંસા પાળવાની? જો એકાન્ત હોય તો બધે અહિંસા પાળવાની આવે. હિંસાની પ્રવૃત્તિ ધર્મમાં કરાય કે નહિ? વખત આવે તલવાર પણ ખેંચાય? શાસ્ત્રમાં આવે છે કે પૂ.આ. શ્રીકાલિકાચાર્યે સાધ્વીજીના શીલની રક્ષા ખાતર યુદ્ધ ખેડ્યું હતું. લાખો માણસો મરે તેવું યુદ્ધ ખેડ્યું હતું. પોતે પાછા મોખરે ઊભા હતા. આ પ્રવૃત્તિને ક્યાંય અધર્મ કહ્યો નથી, પાપ કહ્યું નથી, પણ ધર્મ કહ્યો છે. આમ અહિંસામાં
શ્રેમ
જ શૈક
૯ શ્રી શૈ
લ ટ
ઠ
ડ
ઢ
ત
ક
&
ક
ક
લ
હ
ક જ
ગ્ન
સૌ જૈ 30
* * * * અનેકાંતવાદ