Page Text
________________
અપેક્ષાએ અસ્તિત્વ છે, વુલનની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વ નથી. માટે ક્યાંક ને ક્યાંક તો અપેક્ષા જોડાયેલી રહેવાની જ. સાપેક્ષતા સર્વવ્યાપી હોવાના કારણે કોઇપણ પદાર્થ સ્યાદ્વાદના સિદ્ધાંતને અતિક્રમી શકે તેમ નથી, માટે સર્વવ્યાપી વિશ્વવ્યાપી સાપેક્ષતા સમજવી જોઈએ. અત્યારે વ્યાવહારિક દાખલાથી સમજયા પછી આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે સાપેક્ષતા વિચારીશું. આત્મા-પરમાત્મા, મોક્ષમાર્ગની ભૂમિકામાં પણ સ્યાદ્વાદમય વાણી બતાવેલ છે. અત્યારે તો વાક્યપ્રયોગમાં સ્યાદ્વાદ બતાવવા માગું છું. તમે જો પરિચિત વાતોમાં સાપેક્ષતા પકડી શકશો, તો આગળની વાતો ગહન નહિ લાગે. ઊલટાનો વધારે આનંદ આવશે અને તીર્થંકરની બુદ્ધિ પર અહોભાવ થશે.
વાસ્તવિક સાપેક્ષતા-આભાસિક સાપેક્ષતા :
કોઈ વ્યક્તિના સંબંધની દૃષ્ટિએ સાપેક્ષતા સમજવી હોય તો, જેમ કે આ ભાઈ આમનો દીકરો છે, એટલે તેનો અર્થ એ થયો કે તેમની ઓળખાણ પુત્ર તરીકે અપાઈ, અમુકનો તે સંતાન છે; પરંતુ જો તેને પોતાનો દીકરો હશે તો પોતે પોતાના દીકરાની અપેક્ષાએ બાપ છે. તેની જેમ જ ભાઈની અપેક્ષા ભાઈ છે. જેટલા સંબંધ તેટલા સંદર્ભ એક જ વ્યક્તિમાં હોય છે. છતાં પણ ક્યાંય અવાસ્તવિકતા છે? જૈન ફિલોસોફીની સાપેક્ષતા વાસ્તવિકતા આધારિત બતાવી છે. '
જયારે આભાસિક સાપેક્ષતા એટલે કે જેની અંદર જોનાર છે, જ્ઞાતા છે, તેની બુદ્ધિમાં જે જ્ઞાન થાય તેના હિસાબે માની લીધું કે આ આમ છે. જેમકે એક માણસ થોડે દૂરથી પાંચ ફૂટનો દેખાય છે, જયારે તે માણસને તમે દસમે માળેથી જુઓ તો તે થોડો વધારે નાનો દેખાશે. જયારે તે માણસને તમે ૫૦મે માળેથી જુઓ તો કેટલો નાનો દેખાશે? અને જો પહાડ ઉપરથી તેને જુઓ તો કેવો વહેંતિયો લાગશે? હકીકતમાં તે કાંઈ વહેંતિયો નથી, પણ જે દેખાય છે તે પણ હકીકત છે; અને આ ભ્રમ પણ બધાને એક સરખો થાય છે, આ વહેંતિયો છે તેવો આભાસ જ થાય છે. તેની જેમ રેલ્વે લાઇનમાં દૂર દૂર ગાડીના પાટા જોડાઈ જતા દેખાય છે. હકીકતમાં એક પાટા ઉપર કાંઈ ગાડી ચાલે નહિ, અને પાટા કદી ભેગા થતા જ નથી. ગાડી બે પાટા ઉપર જ ચાલે છે, પણ આંખ શું દેખાડે છે? ત્યાં ઊભેલાની અપેક્ષાએ જુદા પાટા, જયારે દૂર ઊભેલાની અપેક્ષાએ પાટા એક થઈ ગયેલા છે. આ આભાસિક અપેક્ષા છે. જૈન દર્શનને આભાસિક સાપેક્ષતા સાથે સંબંધ નથી. આવા તો કેટલાય દાખલા છે. આકાશ-પૃથ્વી દૂર ક્ષિતિજ પાસે મળી જતાં લાગે છે, તેમ ઝાંઝવાનાં જળમાં પણ શું છે? આ બધો એક પ્રકારનો આભાસ છે. અહીંયાં ઊભેલાને એક જ્ઞાન છે, દૂર ઊભેલાને તે જ વસ્તુ માટે જુદું જ્ઞાન છે. આ
*
* *
*
*
*
*
*
*
*
*
*
* ને
જ
લ
જ
ર
જ
સ ન
* * * * * અનેકાંતવાદ
કર ૨૫
| SR No. | 005869 |
| Book Title | Anekantvad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |