________________
૧૩ : ઉપનિષદોમાં અને ગીતામાં જ્ઞાન અને દર્શન જ્ઞાનનો નિર્દેશ કરે છે. એટલે જ્ઞાન એટલે આત્માને બીજાં કારણો અને કારકોની સહાયથી થતો બોધ જ્યારે દર્શન એટલે એવો બોધ જેમાં આત્મા સ્વયં બધા કારકોરૂપ છે - એને બીજાં કારકોની અપેક્ષા નથી, આત્મા જ કર્તા છે, કર્મ छ, ४२५ छ, मधि७२९, गे३.115
ગીતામાં એક સ્થાને “સાક્ષી” પદનો પ્રયોગ થયો છે. સાક્ષીનો અર્થ છે "साक्षात् द्रष्टा"116. भाम, साक्षा२३५ हर्शन ने डोय ते साक्षी वाय. 5२ने भते तेनो विषय छ प्रीमोनां कृतात.117
टिप्पण
. 1. तत्ते पदं संग्रहेण ब्रवीम्योमित्येतत् ॥ - एतद्ध्येवाक्षरं ज्ञात्वा... ॥ .
कठ. 1.2. 15-16 2. अव्यक्तात्तु परः पुरुषो व्यापकोऽलिङ्ग एव च । __ यं ज्ञात्वा मुच्यते जन्तुरमृतत्वं च गच्छति ॥ कठ. 2.3.8 .
आविः सन्निहितं गुहाचरं नाम महत्पदमचैतत्समर्पितम् । एजत्प्राणनिमिषच्च यदेतज्जानथ सदसद्वरेण्यं परं विज्ञानाद्यद्वरिष्ठं प्रजानाम् ॥ मुंडक - 2.2.1: यस्मिन्द्यौः पृथिवी चान्तरिक्षमोतं मनः सह प्राणैश्च सर्वैः । तमेवैकं जानथ आत्मानमन्या वाचो विमुञ्चथ अमृतस्यैष सेतुः ॥ मुंडक. 2.2.5 सत्येन लभ्यस्तपसा ह्येष आत्मा सम्यग्ज्ञानेन ब्रह्मचर्येण नित्यम् । . अन्तःशरीरे ज्योतिर्मया हि शुभ्रो यं पश्यन्ति यतयः क्षीणदोषाः ॥ मुंडक. 3.1.5 श्वेताश्वतर. 2.15, 3.7, 4.14-17, 6.6 कैवल्य. 9-11. य आत्माऽपहतपाप्मा विजरो विमृत्युर्विशोको विजिघत्सोऽपिपासः सत्यकामः सत्यसंकल्पः सोऽन्वेष्टव्यः स विजिज्ञासितव्यः । छांदोग्य. 8.7.1.
एष सुविज्ञेयो... । कठ. 1.2.8 10. आत्मा स विज्ञेयः । मांडूक्य. 7 11. . तद्विज्ञानार्थं....येनाक्षरं पुरुषं ॥ मुंडक 1.2. 12-13 12. ब्रह्म विजिज्ञासस्व । तैत्तिरीय. 3.2 13. जीवः स विज्ञेयः । श्वेताश्वतर. 5.1.
4.
