Avidyavichar

SR No.: 005850
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala
Publication Year: 2001
Total Pages: 234
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 89

શાંકર વેદાન્તમાં અવિવાવિયાર વિશેષ્ય પુરુષ સાથે અન્વિત દંડરૂપ વિશેષણ દ્વારા અન્વિત રક્તત્વવિશેષણવિષયક બોધ વિશેળે વિશેષi તત્રાવવિશેષાતિરમ્' એ રીત અનુસાર થાય છે. અને એ અભિપ્રાયથી અદ્વૈતસિદ્ધિકારે કહ્યું છે – ‘વિશેષે વિશેષ તત્ર વિશેષાતિરીતિ ચાયે વિશિષ્ટવૈશિષ્ટજ્ઞાનસમવતુ.*
અહીં લઘુચન્દ્રિકાકારે અદ્વૈતસિદ્ધિકારનો આશય સમજાવતાં એક નવી વાત કરી છે. તે નીચે પ્રમાણે છે. વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચયન થવા છતાં પણ કોઈ કોઈ સ્થળે વિષે વિરોષi તત્રપિ વિરોષUત્તામુ’ એ રીત દ્વારા પણ વિશિષ્ટવૈશિશ્ચગ્રાહી બોધ થઈ શકે છે. ઉદાહરણાર્થ, “ઘ” ઈત્યાદિ વિશિષ્ટવૈશિષ્ટયગ્રાહી બોધ છે. ઘટત્વવિશિષ્ટ ઘટનું વૈશિષ્ટચ ઉક્ત બોધનો વિષય છે. તેથી તે વિશિષ્ટવૈશિષ્ટયગ્રાહી બોધ છે. એવા વિશિષ્ટવૈશિણગ્રાહી બોધમાં વિરોષણતાવચ્છેદકપ્રકારકનિશ્ચયની કારણતા નથી. આ બોધની પહેલાં વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચય અર્થાત્ ઘટત્વપ્રકારક નિશ્ચય ન હોવા છતાં “ઘટવ” એવું વિશિષ્ટવૈશિષ્ટચગ્રાહી જ્ઞાન થાય, છે. વળી, હિંડોરોનાં એવા સંજાય પછી ત્વનું’ એવું વિશિષ્ટવૈશિટ્યગ્રાહી જ્ઞાન થતું. નથી કેમ? વિરોષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચય નથી એટલે જ " વા' એવું વિશિષ્ટવરિટ્યગ્રાહી જ્ઞાન થઈ શકે નહિ. કેટલાંક વિશિષ્ટવેશિટ્યગ્રાહી શાનો વિરોષણતાવચ્છેદકjકારક , નિશ્ચયન થવા છતાં થઈ શકે છે જ્યારે કેટલાંક વિશિષ્ટવૈશિટ્યગ્રાહી શાનો વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારકનિશ્ચય થયા વિના થઈ શક્તા નથી, એનું કારણ શું? એનું કારણ એ કે વિશેષણતાવચ્છેદક ' ધમાંશમાં જો અન્ય કોઈ પણ ધર્મધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે ભાસતો નહોય તો તેવા વિશિષ્ટશિયગ્રાહી જ્ઞાનમાં વિરોષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચય અપેક્ષિત નથી. અને જો વિરોષણતાવચ્છેદકધમાંશમાં અન્ય કોઈ પણ ધર્મ ધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે ભાસતો હોય તો તેવા વિશિષ્ટવેશિયગ્રાહી જ્ઞાનમાં વિરોષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચય અવશ્ય અપેક્ષિત છે. આ વસ્તુને જરા વિસ્તારથી સમજાવીએ છીએ. ઘટવ’ એ વિશિષ્ટવૈશિસ્યગ્રાહી પ્રતીતિમાં વિશેષણતાવચ્છેદક ધર્મ ઘટત્વનો ધર્મી ઘટ છે. વિરોષણતાવચ્છેદક ધર્મ ઘટવ સિવાય બીજો કોઈ ધર્મ ઘરૂ૫ધર્મીમાં ધર્મિતાવર્ઝેકરૂપે ભાસતો નથી. એટલે જ આવી વિશિષ્ટવૈશિટ્યબુદ્ધિમાં વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચયની આવશ્યક્તા નથી. પરંતુ gવા એવી વિશિષ્ટશિષ્યગ્રાહી પ્રતીતિમાં વિશેષણતાવચ્છેદક ધર્મરક્તત્વ છે અને એ રક્તત્વનો ધર્મી દંડ છે. વિરોષણતાવચ્છેદક ધર્મરક્તત્વસિવાયનો દંડત્વધર્મ રક્તત્વધર્મના ધર્મિતાવરચ્છેદરૂપે ભાસે છે. અને એટલે જ વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચય અપેક્ષિત છે. દંડત્વવિશિષ્ટ દંડરૂપ ધર્મીમાં જ રક્તત્વ વિરોષણતાવચ્છેદકરૂપે ભાસે છે. દંડમાં રક્તત્વ અને દંડત્વ બંને હોવા છતાં રક્તત્વધર્મ જ વિશેષણતાવચ્છેદક છે, દંડત્વધર્મ વિશેષણતાવચ્છેદક નથી. પરંતુ રક્તત્વ વિશેષણના ધર્મી દંડમાં ધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે જ દંડત્વ ભાસે છે. ‘ઘટવ એ પ્રતીતિમાં ઘટત્વરૂપ વિરોષણતાવચ્છેદક ધર્મના ધર્મી ઘટમાં વિશેષણતાવચ્છેદક ઘટત્વધર્મથી અન્ય કોઈ ધર્મ ધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે ભાસતો નથી. પૂર્વ ઉદાહરણમાં રક્તત્વધર્મથી અન્ય દંડત્વધર્મ જે રીતે ધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે ભાસે છે તે રીતે ઘટવ એ વિશિષ્ટશિષ્ટયગ્રાહી પ્રતીતિમાં વિરોષણતાવચ્છેદક ઘટવધર્મથી અન્ય કોઈ ધર્મ ધર્મિતાવચ્છેદકરૂપે ભાસતો નથી. તેથી ઘટવ એ વિશિષ્ટવૈશિષ્ટચગ્રાહી પ્રતીતિમાં વિશેષણતાવચ્છેદકપ્રકારક નિશ્ચયની અપેક્ષા નથી. વળી, એટલે જ વિષયવિશેષિત અજ્ઞાનની વિશિષ્ટવૈશિધ્યગ્રાહી પ્રતીતિમાં પણ વિૌષણતાવ છેદકપ્રકારક નિશ્ચય અપેક્ષિત નથી. વિષયવિશેષિત અજ્ઞાનના પ્રત્યામાં જ્ઞાનવિરોધિત્વ અને સવિષયત્વે