Page Text
________________
સૂત્ર સંવેદના
રોકવું, નિગ્રહ કરવો. જે ક્રિયા વડે અનિષ્ટ મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિ રોકાય તે ગુપ્તિ છે અથવા આશ્રવના કે સંસારના ભાવોથી આત્માનું નિવર્તન કરી તેને પોતાના ભાવમાં રાખવાનો જે પ્રયત્ન તે ગુપ્તિ છે.
૧. મનોગુપ્તિઃ મનને શુભ-અશુભ સર્વ વિકલ્પોથી અટકાવી સમતાભાવમાં રાખવું અથવા અશુભ વિકલ્પોથી અટકાવી મનને શુભ વિકલ્પમાં રાખવું તે મનોગુપ્તિ છે.
૨. વચનગુપ્તિ : સર્વ પ્રકારે વચનનો ત્યાગ કરવો, હાથ કે મુખાદિની ચેષ્ટાના કે ઈશારાઓના ત્યાગપૂર્વક મૌનનું અવલંબન લેવું તે વચનગુપ્તિ છે. અથવા પૌગલિક કોઈપણ ભાવમાં પ્રવૃત્તિ ન કરવી તે વચનગુપ્તિ છે. અથવા નિરવ વચનયોગમાં પ્રવૃત્ત થવું તે વચનગુપ્તિ છે.
૩. કાયગુપ્તિઃ કાયાના વ્યાપારનો ત્યાગ કરવો અને ઉપસર્ગાદિ પ્રસંગમાં પણ કાયાને ચલાયમાન ન કરવી તે કાયગૃપ્તિ છે. અથવા કાયાને સાવદ્ય માર્ગમાંથી રોકી નિરવદ્ય ક્રિયામાં જોડવી તે કાયગુપ્તિ છે.
આ પ્રમાણે પાંચ સમિતિ કુશલ માર્ગમાં પ્રવૃત્તિરૂપ છે અને ત્રણ ગુપ્તિ મુખ્યરૂપે કુશલ-અકુશલ સર્વ ભાવોથી અટકી જ્ઞાનસ્વભાવને પ્રગટ કરવા માટે યત્ન કરવારૂપ છે.
મુનિ સમજે છે કે, રાગાદિના તમામ ભાવો આત્મા માટે ઉપદ્રવસ્વરૂપ છે. માત્ર જ્ઞાનરૂપ પોતાનો સ્વભાવ જ સુખરૂપ છે, તેથી આ સ્વભાવ માટે જ મારે યત્ન કરવો જોઈએ. આથી જ મુનિ રાગાદિને ઉત્પન્ન કરે તેવા તમામ વિષયો તરફ પોતાનો જ્ઞાતાસ્વભાવ કેળવવા પ્રયત્ન કરે છે. તેને કારણે રાગ-દ્વેષક્રોધાદિના ભાવો ધીમે ધીમે શાંત થતા જાય છે અને ક્ષમાદિના ભાવો વૃદ્ધિમાન બને છે અને આ રીતે જીવ ઉપયોગ સ્વરૂપ પોતાના સ્વભાવને અનુરૂપ બનતો જાય છે. આવી સ્થિતિમાં વર્તતા મન, વચન અને કાયાના યોગો, ભાવથી ગુપ્તિસ્વરૂપ વર્તે છે.
આની પૂર્વમાં જ્યારે મુનિની વિકલ્પવાળી અવસ્થા છે, ત્યારે પણ મુનિ શાસ્ત્ર વચનના પૂર્ણ ઉપયોગપૂર્વક સંયમમાર્ગમાં દઢ યત્ન કરે છે. આત્મભાવમાં જવા માટે અનેકવિધ ક્રિયાઓ પણ કરે છે. તે સર્વ સમિતિ સ્વરૂપ છે. સમિતિકાળમાં જેટલું આત્મભાવને અભિમુખ મન-વચન-કાયાનું ગોપન છે,
| SR No. | 005835 |
| Book Title | Sutra Samvedana Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prashamitashreeji |
| Publisher | Sanmarg Prakashan |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 244 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |