Page Text
________________
- ૫૬
સૂત્ર સંવેદના
અણુવ્રતની અપેક્ષાએ જે વ્રત મહાન છે, જેનું ક્ષેત્ર વિશાળ અને પાળવામાં પણ જે દુષ્કર છે, તેવા વ્રતને મહાવ્રત કહેવાય છે.
મહાવ્રતના પાંચ પ્રકારો છે. પાંચ મહાવ્રતનું સ્વરૂપ :
૧. સર્વથા પ્રાણાતિપાતવિરમણવ્રત - સૂક્ષ્મ બાદર, ત્ર-સ્થાવરાદિ સર્વ પ્રકારના જીવોની મન, વચન અને કાયાથી હિંસા કરવી નહિ, કરાવવી નહિ અને અનુમોદવી નહિ, તે સ્વરૂપ આ વ્રત છે. '
આ પ્રાણાતિપાતવિરમણવ્રત બાહ્ય (દ્રવ્ય) અને અત્યંતર (ભાવ), નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનયના ભેદથી બે ભેદવાળું છે. બાહ્ય રીતે છ કાયના જીવોનો વધ ન કરવો તે બાહ્ય હિંસાથી અટકવારૂપ આ વ્રત છે. દૈવિક સુખો માટે સંયમ સ્વીકારનાર અભવ્યાદિના જીવો પણ આવું વ્રત તો પાળે છે. પણ આવા દ્રવ્યથી પળાતાં પ્રાણાતિપાત-વિરમણવ્રતથી ખાસ આધ્યાત્મિક ફાયદો થતો નથી. ભાવ પ્રાણાતિપાત-વિરમણવ્રત એટલે રાગ-દ્વેષ આદિ કોઈ કષાયો અને કષાયોને કારણે થતાં વિકલ્પથી અટકવું તથા અન્ય આત્મામાં પણ રાગ-દ્વેષ આદિ ભાવો થાય તેવું નિમિત્ત ન આપવું, તે પોતાના અને અન્યના ભાવ-પ્રાણની રક્ષારૂપ અત્યંતર પ્રાણાતિપાતવિરમણવ્રત છે. કહ્યું છે કે – એકત્વ જ્ઞાનરૂપી નિશ્ચય દયા તે છે કે, જે નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં પોતાના પ્રાણને રાખે છે.
આને અત્યંતર કે ભાવ પ્રાણાતિપાત વિરમણ એટલા માટે કહેલ છે કે, તેમાં અંતરંગ ભાવોનું પ્રાધાન્ય છે. વળી, દ્રવ્યહિંસા કરતાં અપેક્ષાએ ભાવહિંસા આત્મા માટે વધુ અનર્થ કરનારી છે. ભાવહિંસા કષાયરૂપ હોવાથી આત્માને વર્તમાન કાળમાં પણ પડે છે અને ભવિષ્યમાં પણ કર્મ બંધાવી મહાપીડા ઉત્પન્ન કરે છે. આથી મૂનિ આવી હિંસાથી વધુ સાવધ રહે છે અને આ હિંસાથી. અટકવા તે દ્રવ્ય હિંસાથી પણ અટકે છે. કેમકે કોઈના દ્રવ્યપ્રાણનો વિનાશ કે દ્રવ્યપ્રાણની ઉપેક્ષા કષાય વિના સંભવિત નથી. આ ભાવથી થતું જ અહિંસા વ્રતનું પાલન મોક્ષનું કારણ છે માટે મુનિ સતત તેમાં પ્રયત્ન કરે છે. 7. “એકતા જ્ઞાન નિશ્ચય દયા સુગુરુ તેહને ભાખે, જેહ અવિકલ્પ ઉપયોગમાં નિજ પ્રાણને રાખે”.
- સીમંધરસ્વામીનું ૧૨૫ ગાથાનું સ્તવન ઢા. ૪ની ગા. ૯
| SR No. | 005835 |
| Book Title | Sutra Samvedana Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Prashamitashreeji |
| Publisher | Sanmarg Prakashan |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 244 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |