Sutra Samvedana Part 01

SR No.: 005835
Original Sutra Author: N/A
Author: Prashamitashreeji
Publisher: Sanmarg Prakashan
Publication Year: 2008
Total Pages: 244
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 78

શ્રી પંચિંદિય સૂત્ર
૫૧
માન - “હું કંઈક છું' તેવો ભાવ તે માનનો પરિણામ છે. આના કારણે કોઈનું અપમાન સહન ન થવું, દરેક વ્યક્તિ તરફથી માનની આકાંક્ષા રાખવી, માન મળતાં આનંદિત થવું, પોતાનાથી કોઈ આગળ વધી જાય તો દુઃખ થવું, પાછળ પડે તો આનંદ થવો. આ દરેક ભાવો પણ માનના જ પ્રકારો છે.
માયા – જેવા નથી તેવા દેખાવાની ઈચ્છા તે માયા છે. તેનાથી કપટ, દગો, વંચના વગેરે ભાવો થાય છે. હૈયામાં જુદું અને બહાર જુદું બતાવવાની ઈચ્છા માયાના કારણે જ છે. માયાના કારણે જ જીવનમાં અનેક પ્રકારની વક્રતાઓ આવે છે.
લોભ - પદાર્થને મેળવવાની ઈચ્છા, પદાર્થ પ્રાપ્ત થયા પછી પણ અધિક અધિક મેળવવાની ઈચ્છા, અસંતોષ, સુંદર પદાર્થના ઉપભોગની ઈચ્છા, આવા ભાવો લોભ કષાયના કારણે થાય છે. '
આ ચારે કષાયો આત્માના કર્મફત ભાવો છે. કર્મના ઉદયથી આવા પ્રકારના પરિણામ જીવમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અવિવેકી આત્મા તે કષાયોને વશ થઈ ઘણાં કર્મો બાંધે છે અને વિવેકી આત્માઓ તે કષાયોના ઉદયને નિષ્ફળ બનાવે છે. જેણે ક્ષમા, નમ્રતા, સરળતા અને સંતોષથી આ ચારે કષાયોને વશ કરી લીધા છે, તેવા આચાર્ય ભગવંતો ચાર કષાયથી મુક્ત છે.
આ કષાયો પણ બે પ્રકારના છે – પ્રશસ્તિ કષાય અને અપ્રશસ્ત કષાય. આમાં પ્રશસ્ત કષાય એટલે ધર્મની રક્ષા માટે, ગુણની વૃદ્ધિ માટે અને દોષના નાશ માટે કરાતાં કષાયો. જેમ કે, સંસાર, સંસારની સામગ્રી અને સંસારી સંબંધો પ્રત્યેના રાગને તોડવા માટે ધર્મ, ધર્મની સામગ્રી અને દેવ-ગુરુ પ્રત્યેનો જે રાગ છે તે પ્રશસ્ત રાગ છે કેમકે, તે પ્રશસ્ત રાગ અપ્રશસ્ત એવા સંસારના રાગને તોડાવનાર છે. અને સમાદિ ગુણોને વધારનાર છે. આવી જ રીતે ધર્મસ્થાનો કે દેવ-ગુરુ પ્રત્યે આક્રમણ કરનાર વ્યક્તિ પ્રત્યે થતો દ્વેષ, પ્રશસ્ત દ્વેષ છે. “મારા ગુણ પ્રાપ્તિના કારણભૂત આ સ્થાનોનો નાશ ન થવો જોઈએ” તેવો ભાવ હોવાથી આ ષ પ્રશસ્ત છે અને અપ્રશસ્ત દ્વેષનો નાશ કરનાર છે. જ્યાં સુધી પરમ સમતાની ભૂમિકા પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી આ કષાય પણ જરૂરી છે કેમકે, પ્રારંભિક ભૂમિકામાં કષાય જ કષાયનો નાશ કરે છે.
આ ક્રોધાદિ ચારે કષાયો તીવ્ર, તીવ્રતર, મંદ અને મંદતર આદિ અપેક્ષાએ અસંખ્ય