Sutra Samvedana Part 01

SR No.: 005835
Original Sutra Author: N/A
Author: Prashamitashreeji
Publisher: Sanmarg Prakashan
Publication Year: 2008
Total Pages: 244
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 13 MB

Page 32

શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર
યોગ્ય જીવોને તારવાના પ્રબળ નિમિત્તભૂત, તીર્થની જેમણે સ્થાપના કરી છે, તે અરિહંત પરમાત્માઓને નમસ્કાર થાઓ.
નમો’ : નમો એટલે નમસ્કાર. મન, વચન, કાયાથી નમવાની ક્રિયા તે નમસ્કાર છે.
આ પદમાં પ્રથમ “નમો” શબ્દ નિપાતÁ છે. નિપાત એટલે જેના અનેક અર્થ થાય એવો અવ્યય. તેમાં એટલું ધ્યાન રાખવું કે, “નમો' શબ્દનો અર્થ કરતાં “મવત' ક્રિયાપદ અધ્યાહાર છે, એટલે “નમો’ નો અર્થ નમસ્કાર થાઓ એમ થાય છે. “થાઓ5B તે પ્રાર્થના વચન છે. “થાઓ' દ્વારા ઉત્તમ ભાવનમસ્કારની આશંસા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે.
નમસ્કાર કઈચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્થ્યયોગરૂપે ત્રણ પ્રકારનો છે. જ્યાં સુધી સાધક સર્વશ્રેષ્ઠ નમસ્કારને પ્રાપ્ત ન કરે ત્યાં સુધી તે નમસ્કારની આશંસા-પ્રાર્થના કરી શકે છે. તેથી જ અહીં “થાઓ' કહી સર્વશ્રેષ્ઠ નમસ્કારની આશંસા કરાઈ છે. '
“નમો' નો જેમ નમસ્કાર અર્થ થાય છે, તેમ “નમો' શબ્દ પૂજા અર્થમાં પણ વપરાય છે. પૂજા દ્રવ્ય-સંકોચ અને ભાવ-સંકોચરૂપ છે. તેમાં “નમો' બોલતાં જેને નમસ્કાર કરવાના છે, તે અરિહંતાદિને નજર સમક્ષ રાખી બે હાથ જોડીને, મસ્તક નમાવીને, કાયાને નમસ્કારને યોગ્ય મુદ્રામાં રાખવી, વાણીથી નમસ્કારને યોગ્ય શબ્દો ઉચ્ચારવા અને મનમાં તે શબ્દનો અર્થ વિચારવો તે દ્રવ્ય-સંકોચ છે, અને નમસ્કરણયમાં રહેલા ગુણો તે જ મારે પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે, તે જ સારભૂત છે, તેવા પ્રકારના પરિણામથી તે ગુણોની નિષ્પત્તિ માટે તેને અનુકૂળ આત્મવીર્યનું પ્રવર્તન કરવું તે ભાવ-સંકોચ છે. આ ભાવ-સંકોચરૂપ નમસ્કાર કરવાની ઈચ્છાવાળા સાધકે નમસ્કાર કરતાં પહેલાં અરિહંતાદિનું લોકોત્તમ બાહ્ય અને અંતરંગ સ્વરૂપ સમજી પુનઃ પુનઃ વિચારીને બુદ્ધિમાં સ્થિર કરવું 5A શ્રી ભગવતી સૂત્રની ટીકામાં શ્રી અભયદેવસૂરિ કહે છે કે :
तत्र नमः इति नेपातिकं पदं द्रव्यभाव-संकोचार्थम् । आह च नेवाइयं पदंदब्वभावसंकोयणपयत्थो।
मनःकरचरणमस्तकसुप्रणिधानरूपो नमस्कारो भवत्वित्यर्थः । 58 આની વિશેષ વિચારણા “નમુહુર્ણ” માં જોવા મળશે. 5C ઈચ્છાયોગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્મયોગનું વર્ણન - પાના નં. ૩૫ - ફૂટનોટ નં.24A માંથી જોવું.
તરતમતાના ભેદથી શાસ્ત્રકારોએ ધર્મક્રિયાના ત્રણ પ્રકારો બતાવ્યા છે.