________________
ન્યાયદર્શન
४८३.
અવયવી એ ભિન્ન દ્રવ્યા છે છતાં એક દ્રવ્યના (=અવયવના) પ્રત્યક્ષ ઉપરથી ખીજા દ્રવ્યનું (=અવયવીનું) પ્રત્યક્ષ જ થાય છે – અનુમાન થતું નથી,કારણ કે તેમની વચ્ચે સમવાયસંબંધ છે. જ્યાં એક દ્રવ્ય ઉપરથી ખીન્ન દ્રવ્યનું અનુમાન થાય છે ત્યાં તે એક બ્યા વચ્ચે સમવાયસંબંધ હતા नथी. ८५
પાટીપ
૧ प्रत्यक्ष पूर्व प्राधान्यादिति । किं कारणम् ? सर्व प्रमाणानां प्रत्यक्षपूर्वक स्वादिति । न्यायवा० १.१.३ ।
२. जिज्ञासितमर्थमा प्तोपदेशात् प्रतिपद्यमानो लिङ्गदर्शनेन बुभुत्सते, लिङ्गदर्शनानुमितं च प्रत्यक्षतो दिक्षते, प्रत्यक्षत उपलब्धेऽर्थे जिज्ञासा निवर्तते । न्यायभा० १.१.३ ।
3 त्वगव्यतिरेकात् । न्यायसू०३.१.५५ ।
४ न युगपदर्थानुपलब्धेः । विप्रतिषेधाच्च न त्वगेका । न्यायसू० ३.१.५६ - ५७ ॥ ५ प्राणरसनचक्षुस्त्वक्श्रोत्राणीन्द्रियाणि । न्यायसू० १.१.१२ ।
१
इन्द्रियाणि भूतेभ्यः । न्यायसू० १.१.१२ ।
७ वायुः स्पर्शव्यञ्जकः, आपो रसव्यजिका...। अस्ति चायमिन्द्रियाणां भूतगुणविशेषोपलब्धिनियम:, तेन भूतगुणविशेषोपलब्धेर्मन्यामहे भूतप्रकृतोनीन्द्रियाणि । न्यायसू० ३.१.६३ ।
८ तद्वयवस्थानं तु भूयस्त्वात् । न्यायसूत्र ३.१.७१ ।
८ अनुद्भूतरूपस्पर्शोऽप्रत्यक्षश्चाक्षुषो रश्मिरिति । न्यायभा० ३.१.३९ ।
१० चाक्षुषो हि रश्मिः कुड्यादिभिरावृतमर्थ न प्रकाशयति यथा प्रदीप रश्मिरिति । न्यायभा० ३.१.३५ ।
११ नक्तञ्चरनयनर श्मिदर्शनाच्च । न्यायसूत्र, ३.१.४६ ।
१२ किरणावली पृ० ५०-५१ ।
१७ विषयेन्द्रियसम्बन्धो व्यापारः सोऽपि षड्विधः । द्रव्यग्रहस्तु संयोगात् संयुक्तसमवायः ॥ ५९ ॥ द्रव्येषु समवेतानां तथा तत्समवायतः । तत्रापि समवेतानां शब्दस्य समवायतः ॥ ६० ॥ तद्त्तीनां समवेतसमवायेन तु ग्रहः ॥ प्रत्यक्ष समवायस्य विशेषणतया भवेत् ॥ ६१॥ विशेषणतया तद्वदभावानां प्रहो भवेत् ॥ करिकावली ।
