________________
२४२:
१४५ आत्मनि तावत् नास्तीति, अनात्मनि आत्मेति, दुःखे सुखमिति ... एतस्मान्मि
थ्याज्ञानादनुकूलेषु रागः, प्रतिकूलेषु द्वेषः । रागद्वेषाधिकाराच्चासत्येामायालोभादयो दोषा भवन्ति । दोषः प्रयुक्तः शरीरेण प्रवर्तमानो हिंसास्तेयप्रतिषिद्धमैथुनान्याचरति, वाचाऽनृतपरुषसूचनाऽसम्बद्धानि, मनसा परद्रोहं परद्रव्याभीप्सां नास्तिक्यं चेति । सेयं पापारिमका प्रवृत्तिरधर्माय । ... सेयं धर्माय । ... सेयं प्रवृत्तिः कुत्सितस्याभिपूजितस्य च जन्मन: कारणम् । ... तस्मिन् सति दुःखम् । त इमे मिथ्याज्ञानादयो दुःखान्ता धर्मा अविच्छेदेनैव प्रवर्तमानाः संसार इति ।
न्या०भा० १.१.२ । . १४६ सुखाद् रागः । तन्मयत्वाच्च । अदृष्टाच्च । जातिविशेषाच्च । इच्छाद्वेषपूर्विका
धर्माधर्मप्रवृत्तिः । तत् संयोगो विभागः । वै०सू० ६.२.१०-१५ । १४७ तदत्यन्तविमोक्षोऽपवर्गः । न्या०सू० १.१.२२ । १४८ अहितनिवृत्तिरप्यात्यन्तिकी अनात्यन्तिकी च । अनात्यन्तिकी कण्टकादेवुःखसाधनस्य
परिहारेण । आत्यन्ति की पुनरेकविंशतिप्रभेदभिन्नदुःखहान्या । एकविंशतिप्रभेदभिन्न पुनर्दुःख शरीरं षडिन्द्रियाणि षड्विषयाः षड्बुद्धयः सुखं दुःखं चेति । शरीरं दुःखायतनत्वाद् दुःखम् । इन्द्रियाणि, विषया बुद्धयश्च तत्साधनभावात् । सुखं
दुःखानुषङ्गात् । दुःखं स्वरूपत इति । न्यायवार्तिक १.१.१ । १४८ तदभावे संयोगाभावोऽप्रादुर्भावश्च मोक्षः । वैसू. ५.२ १८ । १५० नवानामात्मविशेषगुणानामत्यन्तोच्छित्तिर्मोक्षः । व्योमवतो पृ. ६३८ । १५१ समस्तात्मविशेषगुणोच्छेदोपलक्षिता स्वरूपस्थितिरेव । कन्दली पृ० ६९२ ।
न्यायवा ताल्टी० १.१.२२ । १५२. यदि मुक्तात्मानः पाषाणतुल्यजडास्तहिं कथं तत्र दुःखनिवृत्तिव्यपदेशः ? १५3 न हि 'पाषाणो दुःखान्निवृत्तः' इति केनापि प्रेक्षावता व्यपदिश्यते । दुःखसंभव
एव हि दुःखनिवृत्तिनिर्दिष्टुमर्हति । १५४ न्यायप्रवेश ( णी) पृ० ५। १५५ न, दुःखार्तानां तदभाववेदनमभिसन्धायैव तज्जिहासादर्शनात् , कथमन्यथा देहमपि
जह्यः । आत्मतत्त्वविवेक पृ० ४३८ । न्यायप्रवेश (410) पृ० ६। १५६ अपवर्गे शान्तः खल्वयं सर्वविप्रयोगः । सर्वोपरमोऽवर्गः, बहु च कृच्छं घोर
पापकं लुप्यत इति कथं बुद्धिमान् सर्वदुःखोच्छेदं सदुःखासविदमपवर्ग न रोचयेदिति, तद्यथा मधुविषसम्पृक्तान्नमनादेयमिति, एवं सुखं दुःखानुषक्तमनादेय. मिति । न्यायभा० १.१.२ । સરખા ન્યાયપિકના મુક્તિના વર્ણનની સાથે શાન્તના નિમ્નલિખિત १नने -