________________
૨૩૪
પદ્દન પરિણામે સંસારચ્છેદ થવાનું નથી. ન્યાય-વૈશેષિકેને ગાણિતિક તર્ક એ છે કે અનંતમાંથી અનંત બાદ કરે તેય અનંત બાકી રહે છે. અનંતની બાબતમાં ન્યૂનાધિક્તાની વાત પણ સંભવતી નથી. સંસારચ્છેદ થઈ જવાના ભયે મેક્ષની સંભવિતતા ન સ્વીકારવાની દલીલ પાયા વિનાની છે, કારણ કે સંસારચ્છેદ થઈ જવાનો ભય અસ્થાને છે.૨૧૯
પાદટીપ १ वास्यादीनां करणानां कर्तृप्रयोज्यत्वदर्शनात् शब्दादिषु प्रसिद्धया च प्रसाधकोऽ:
नुमीयते । प्रशस्त आत्मप्र० ।। २ नेन्द्रियार्थयोस्तद्विनाशेऽपि ज्ञानावस्थानात् । न्यायसुत्र ३.२.१८ । 3 तानीन्द्रियाणोमानि स्वस्वविषयग्रहणाच्चेतनानि इन्द्रियाणां भावाभावयोर्विषय. __ग्रहणस्य तथाभावात् । एवं सति किमन्येन चेतनेन ? न्यायभाष्य ३.१.२ । ४ योऽयमिन्द्रियाणां भावाभावयोर्विषयग्रहणस्य तथाभावः, स किमयं चेतनत्वादा
होस्वित् चेतनोपकरणानां ग्रहणनिमित्तत्वादिति सन्दिह्यते । चेतनोपकरणत्वेऽ. पीन्द्रियाणां ग्रहणनिमित्तत्वाद् भवितुमर्हति । न्यायभा० ३.१.२ । ५ यदि खल्वेकमिन्द्रियमव्यवस्थितविषयं सर्वज्ञ सर्वविषयप्राहि चेतनं स्यात् कस्ततोऽन्य
चेतनमनुमातुं शक्नुयात् ? न्यायभाष्य ३.१.३ । ६ सव्यदृष्टस्येतरेण प्रत्यभिज्ञानात् । न्यायसूत्र ३.१.७ । ७ न्यायसूत्र ३२.१८ (भाष्यसहित)। ८ इन्द्रियान्तरविकारात् । न्यायसूत्र ३.१.१२ । ८ कारणाज्ञानात् । कार्याज्ञानात् । अज्ञानाच्च । वैशेषिकसूत्र ३.१.४-६ ।
सो ॥ सूत्रो ५२नी चन्द्रानन्दवृत्ति । . १० द्रव्ये स्वगुणपरगुणोपलब्धेः संशयः । न्यायसूत्र ३.२.४६ । ११ यावच्छरीरभावित्वाद् रूपादीनाम् । न्यायसूत्र ३.२.४७ । न रूपादिहीन
शरीरं गृह्यते चेतनाहीनं तु गृह्यते यथोष्णताहीना आपः तस्मान्न शरीरगुण चे
तनेति । न्यायभाष्य ३.२.४७ ।। १२ यच्च मन्येत सति श्यामादिगुणे द्रव्ये श्यामाग्रुपरमो दृष्टः एवं चेतनोपरमः
___ स्यादिति । न्यायभाष्य ३.२.४८ (उत्थानिका) । १3 .न, पाकजगुणान्तरोत्पत्तेः । न्यायसूत्रः ३.२.४८ । नात्यन्तं रूपोपरमो द्रव्यस्य,
श्यामरूपे निवृत्ते पाकजं गुणान्तरं रक्तं. रूपमुत्पद्यते, शरीरे तु चेतनामात्रोपरमोऽत्यन्तमिति । न्यायमाज्य ३.२.४८ । .