________________
૬૮
ષદર્શન
તત્ત્વમાંથી બીજું તત્ત્વ આવિર્ભાવ પામે છે એટલે આ પરિણામને વિસશપરિણામ તરીકે
ઓળખાવવામાં આવે છે.
१७ सां० का० १२ ।
२० अन्यतमोऽन्यतममपेक्ष्य जनयति, जननं च परिणामः, स च गुणानां सदृशरूपः, अत एव न हेतुमत्त्वं, तत्त्वान्तरस्य हेतोरभावात्, नाप्यनित्यत्वम्, तत्त्वान्तरे लयाभावात् । सां० त० कौ० १२ ।
२१ सां० का० १२ ।
२२ नैषामादिः संप्रयोगो वियोगो वोपलम्यते । सां० त० कौ० १२ ।
२३ पदीपवच्च अर्थतो वृत्तिः । सां० का० १३ ।
२४ परस्पराङ्गाङ्गित्वेऽप्यसंभिन्नशक्तिप्रविभागाः । योगभा० २.१८ ।
२५ तुल्यजातीयातुल्यजातीयशक्तिभेदानुपातिनः । योगभा० २.१८ । २६ परस्परोपरक्तप्रविभागाः । योगभा० २ १८ ।
२७ पुरुषार्थकर्तव्यतया प्रयुक्तसामर्थ्याः । योगभा० २.१८ ।
२८ सन्निधिमात्रोपकारिणोऽयस्कान्तमणिकल्पाः । बोगभा० २ १८ ।
२८ सत्त्वादित्रयमपि व्यक्तिभेदादनन्तम् । सां० प्र० भा० १. १२७ ।
३० तानि च सत्त्वादीनि यथोपयोगमणुविभुपरिमाणकानि मध्यमपरिमाणत्वेऽनित्यत्वापत्तिः । भावागणेश, तत्त्वसमास० १ ।
३१ तेषु त्रित्ववचनं तु सत्त्वत्वादिविभाजकोपाधित्रयेणैव वैशेषिकाणां नवद्रव्यंवचनवदिति । भावागणेश, तत्त्वसमास० १ ।
३२ यदि लघ्वादिलक्षणभेदात् सत्त्वादीनां नानात्वं मिथोऽभ्युपगम्यते तेन लघुत्वप्रकाशत्वयोरपि भेदोऽस्ति गुणद्वयप्रसङ्गः । एवमुपस्तम्भचलताभ्यां च द्वयं द्वयमिति षड् गुणाः प्राप्नुवन्ति । अथ मतं लघुत्वप्रकाशयोरभेद इति पृथगनभिधानं प्राप्तम् । तद्भेदे वा ग्रहणभेदमनिच्छतः प्राप्तो लघुत्वादिभेदेऽपि गुणाभेदस्तथा चैको गुण इति प्राप्तम् ।... यत्तावदुक्तं लक्षणभेदाद् गुणनानात्ववादिनो लक्षणद्वययोगादेकैकस्य गुणषट्त्वप्रसङ्ग इति तन्न । कस्मात् ? द्वयोर्गुणप्रधानभावानुपपत्तेः । इहार्थान्तरस्यार्थान्तरेण गुणप्रधानभावो भवति । न लघुत्वप्रकाशयोरुपस्तम्भचलनयोर्गौरववरणयोश्च मिथो गुणप्रधानभावोऽस्ति, तदनर्थान्तरं धर्मास्त इति नास्ति षट्त्वप्रसङ्ग इति । किञ्च अप्रसिद्धत्वात् । न ह्येतत् क्वचित् प्रसिद्धम् यथा यावन्तो धर्मास्तावन्तो धर्मिण इति । न चाप्रसिद्धेन व्यवहारः । किञ्च, पृथक्तवैकान्तप्रसङ्गाद् लक्षणभेदान्नानात्वप्रतिज्ञस्य सर्वार्थानां स्वसामान्यलक्षणोगात् स्वतोऽर्थान्तरमिति पृथक्त्वैकान्तप्रसङगः । युक्तिदी० १३ । -