Page Text
________________
સાંખ્યદર્શન
પાદટીપ
१ परस्परं संयोगविभागस्वभावाः, एतेन गुणानां द्रव्यत्वं सिद्धम् । योगवा. २. १८ । पुरुषेण सह संयोगविभागधर्माणः । तत्त्ववै० २. १८ ।
२ गुणा इति परार्थाः । सां० त० कौ० १२ ।
૬૭
3 सत्त्वादयो। पि प्रधानोपकारकत्वेन परार्थाः । प्रधानं तु सत्त्वादिसमष्टिरूपं सत्त्वादिकं त्वेकैकव्यष्टिरूपम् । तस्य प्रधानोपकारकत्वं तु समष्टिरूपस्य प्रधानस्य फलजननसमर्थीकरणम् । व्यष्टीनां परिणामलक्षणव्यापरमन्तरेण तत्समष्टिरूपस्य प्रधान जगत्सर्गरूपफलजननसामर्थ्याभावात् इति श्रीकृष्णनाथः ।
४ सत्त्वादिषु गुणत्वं च पुरुषोपकरणत्वात् । योगवा० २.१८ ।
५ पुरुषपशुबन्धकत्रिगुणात्मकमहदादिरज्जूनिर्मातृत्वाच्च...सां० प्र० भा० १. ६१ । ६ सर्वमिदं गुणानां सन्निवेशेषमात्रमिति परमार्थतो गुणात्मानः । योगभा० ४ १३ । ७ गुणानां परमं रूपं न दृष्टिपथमृच्छति । योगभा० ४. १३ ।
८ परमषेरपि गुणानां कार्यमेव प्रत्यक्षम्, न शक्तिमात्रेणावस्थानामसंवेद्यत्वात् । युक्तिदी
१३ ।
८ नन्वेवं कारणद्रव्येषु रूपाद्यभावे तन्मात्ररूपादेः किं कारणमिति चेत्, स्वकारणद्रव्याणां न्यूनाधिकभावेनान्योऽन्यं संयोगविशेष एव, हरिद्रादीनां संयोगस्य तदुभयारब्धद्रव्ये रक्तरूपादिहेतुत्वदर्शनात् । दृष्टानुसारेण स्वाश्रयहेतुसंयोगानामेव रूपादिहेतुत्वसम्भवे तार्किकाणां परमाणुषु रूपकल्पनं तु हेयम् । सां० प्र० भा० १.६२ । સાંખ્યના સત્કાર્યવાદ સાથે આનો મેળ કેમ ખાશે તે વિચારણીય છે.
१० प्रीत्यप्रीतिविषादात्मकाः । सां० का० १२ ।
११ प्रकाशप्रवृत्तिनियमार्थाः । सां० का० १२ ।
I
१२ सां० का० १३ ।
१३ सां० का० १२ ।
१४ प्रधानवेलायामुपदर्शितसन्निधानाः ... योगभा० २. १८ ।
१५ गुणत्वे च व्यापारमात्रेण प्रधानान्तर्णीतानुमितास्तिताः । योगभा० २. १८ । १६ सां० का० १२ ।
१७ इतरेतरोपाश्रयेणोपार्जितमूर्तयः । योगभा २. १८ ।
૧૮ જ્યારે ત્રણેય ગુણો સમબલ હોય છે અર્થાત્ જ્યારે તેમનામાં ગુણપ્રધાનભાવ હોતો નથી ત્યારે તેઓ કાર્યરૂપ સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી પરંતુ સત્ત્વ સત્ત્વરૂપે, રજસૂ રજસૂરૂપે અને તમસ્ તમરૂપે પરિણમ્યા કરે છે. આને સદૃશપરિણામ યા સરૂપપરિણામ કહેવામાં આવે છે. આને જ પ્રકૃતિની સામ્યાવસ્થા પણ કહે છે. આથી ઊલટું જ્યારે ગુણો વિષમબલ બને છે અર્થાત્ જ્યારે એક ગુણ પ્રધાન બની બીજા બેને ગૌણ બનાવે છે ત્યારે સૃષ્ટિનો આરંભ થાય છે. આ વખતે ગુણો મહત્ વગેરે કાર્યોને ઉત્પન્ન કરે છે. આ પરિણામથી એક
| SR No. | 005833 |
| Book Title | Shaddarshan Part 01 Sankhya Yog |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | University Granthnirman Board |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 324 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 24 MB |